Lada moment wraca "Czyste Powietrze". Mniej pieniędzy dla najbiedniejszych i inne zmiany na gorsze
Minęło już sto dni od zawieszenia programu Czyste Powietrze. Polski Alarm Smogowy (PAS) postanowił sprawdzić, jakie postępy poczyniono w pracach nad jego nową wersją. Wnioski są jednoznaczne – mimo upływu czasu nadal pojawia się więcej pytań niż konkretnych odpowiedzi.
Z tego artykułu dowiesz się:
Nowa edycja Czystego Powietrza – co czeka beneficjentów?
Już 1 kwietnia 2025 r. mieszkańcy niemal 2,5 tysiąca polskich gmin ponownie będą mogli ubiegać się o wsparcie w ramach programu Czyste Powietrze. Jego działalność została wstrzymana pod koniec listopada 2024 r. z oficjalnym uzasadnieniem dotyczącym konieczności zmiany zasad przyznawania dotacji oraz uszczelnienia całego systemu.
Równocześnie pojawiły się obawy o kondycję finansową programu. Jak informuje Onet, już w połowie listopada 2024 r. środki pochodzące z Krajowego Planu Odbudowy i Funduszu Spójności były w dużej mierze wykorzystane. Spośród przewidzianych 21 miliardów złotych, które miały wystarczyć do 2027 r., aż 80% zostało już zakontraktowane.
Wojewódzkie oddziały Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), zarządzające przyznawaniem dotacji, borykały się z ogromnym nagromadzeniem wniosków. Wstrzymanie programu miało pomóc w uporządkowaniu procesów administracyjnych i rozładowaniu kolejek.
Utrudniony dostęp do dofinansowania dla osób o niskich dochodach
Tymczasem, mimo zbliżającego się terminu wznowienia programu, NFOŚiGW wciąż nie opublikował oficjalnych zasad jego funkcjonowania. Opinia publiczna, samorządy i media opierają się jedynie na medialnych zapowiedziach przedstawicieli funduszu.
PAS ostrzega, że dostęp do dofinansowania dla osób o najniższych dochodach może być trudniejszy niż dotychczas. Według dostępnych informacji, osoby zamieszkujące domy o zapotrzebowaniu energetycznym poniżej 140 kWh/m² rocznie mogą stracić możliwość uzyskania najwyższego, 100-procentowego dofinansowania.
To oznacza, że np. dwoje starszych mieszkańców domu o słabej izolacji, których miesięczny dochód wynosi 2,2 tys. zł, a roczne wydatki na opał sięgają 8–10 tys. zł, nie otrzymają pełnego wsparcia na termomodernizację. Wymagany wkład własny, który jest warunkiem niższego poziomu dofinansowania, będzie dla nich barierą nie do pokonania.
Brak pewności co do finansowania programu
Niepewność dotyczy również źródeł finansowania programu. Zarząd NFOŚiGW nie przedstawił dotąd szczegółowego planu budżetowego na dalsze funkcjonowanie Czystego Powietrza. Do końca marca 2025 r. nie będzie jeszcze wiadomo, czy uda się uzyskać zapowiadane 10 miliardów złotych z Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
Środki te są kluczowe dla kontynuacji programu. Na koniec lutego 2025 r. wartość podpisanych umów w ramach Czystego Powietrza wynosiła 29,4 mld zł, z czego wypłacono dotąd 14,8 mld zł. Oznacza to, że fundusz musi jeszcze przekazać beneficjentom i firmom wykonawczym 14,6 mld zł.
Nowe rozwiązania, stare problemy?
Jednym z pomysłów na usprawnienie programu jest system operatorów, czyli instytucji mających wspierać obywateli w procesie aplikacji i realizacji inwestycji. Zadanie to mają przejąć samorządy oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska.
Nie wprowadzono jednak żadnych skutecznych mechanizmów zapobiegających nadużyciom, które występowały w przeszłości – zawyżaniu kosztów usług, niskiej jakości realizacji czy montażowi nieodpowiednich urządzeń grzewczych. Bez odpowiednich zabezpieczeń istnieje ryzyko, że nowe rozwiązania nie tylko nie usprawnią programu, ale mogą także prowadzić do kolejnych problemów.
Perspektywy na przyszłość
Eksperci zwracają uwagę, że długofalowy sukces programu zależy nie tylko od zapewnienia odpowiedniego finansowania, ale również od większej przejrzystości zasad jego funkcjonowania. Kluczowe kwestie, takie jak uproszczenie procedur aplikacyjnych, zwiększenie kontroli nad wydatkowaniem środków i wprowadzenie efektywnego systemu monitorowania efektów termomodernizacji, mogą zadecydować o powodzeniu programu.
Ponadto konieczna jest szeroko zakrojona kampania informacyjna, która pomoże beneficjentom lepiej zrozumieć nowe zasady i możliwości wsparcia. Obecnie wiele osób pozostaje w niepewności co do tego, jakie dokumenty będą wymagane oraz jakie zmiany czekają ich wnioski złożone jeszcze przed zawieszeniem programu.
Na kilka tygodni przed wznowieniem programu Czyste Powietrze jego przyszłość wciąż pozostaje niejasna. Główne kwestie, takie jak dostępność środków, zasady przyznawania dotacji i mechanizmy kontrolne, wciąż czekają na konkretne wyjaśnienia. Tymczasem tysiące polskich gospodarstw domowych nadal żyją w niepewności, czy będą mogły skorzystać z obiecanej pomocy.