Likwidacja gotówki? O tej grupie społecznej nikt nie myśli, a to oni najwięcej stracą!
Wykluczenie finansowe i cyfrowe seniorów to rosnący problem społeczny, który nabrał na intensywności w ostatnich latach. Z jednej strony obserwujemy szybki rozwój cyfryzacji usług bankowych i ograniczanie dostępu do gotówki, a z drugiej – grupy wiekowe, które są coraz bardziej narażone na marginalizację. W 2024 roku Narodowy Bank Polski poinformował o likwidacji 1 200 bankomatów – to krok, który może pogłębić trudności osób starszych w codziennym funkcjonowaniu.
- Skala zmian: likwidacja bankomatów i dostępność gotówki
- Przyczyny wykluczenia cyfrowego seniorów
- Konsekwencje likwidacji bankomatów dla seniorów
- Znaczenie gotówki jako narzędzia w przeciwdziałaniu wykluczeniu
- Możliwe rozwiązania i rekomendacje
- Likwidacja gotówki – zagrożenie dla wolności i niezależności także młodszych pokoleń
Skala zmian: likwidacja bankomatów i dostępność gotówki
W 2023 roku Polska cieszyła się dobrze rozwiniętą siecią bankomatów – ich liczba przekroczyła 20 650, co oznaczało, że 98,4 % mieszkańców miało dostęp do bankomatu lub placówki bankowej w promieniu 10 km. Jednak w 2024 roku NBP ogłosił zamknięcie 1 200 bankomatów. To znaczący cios w dostępność gotówki, zwłaszcza w regionach wiejskich i mniejszych miastach, gdzie alternatywy są ograniczone.
Dla osób starszych, które często wybierają gotówkę jako podstawową formę płatności oraz z wygody, likwidacja bankomatów oznacza realne utrudnienia. Dzieje się tak szczególnie jeśli mowa o seniorach z ograniczoną mobilnością, którzy mogą mieć problem z dotarciem do oddalonego bankomatu. Wykluczenie w tym przypadku ma konkretne oblicze: seniorzy tracą dostęp do środków, muszą planować większe wypłaty, a ich zależność od innych – np. rodziny, kurierów – rośnie.
Przyczyny wykluczenia cyfrowego seniorów
Pandemia przyspieszyła cyfryzację usług finansowych, jednak nie wszyscy seniorzy skorzystali z tych zmian. Wielu z nich uważa, że nauka korzystania z bankowości internetowej jest zbyt czasochłonna, obawiają się również podejmowania decyzji finansowych w sieci. Obawy seniorów mają więc wymiar psychologiczny – brak zaufania, lęk przed utratą danych lub przed oszustwem skutecznie zniechęca ich do technologii.
Nie bez znaczenia jest także bariera edukacyjna. Według raportu bankowego tylko 2% osób w wieku 55–64 lat uczestniczyło w szkoleniach komputerowych w 2021 roku. To wynik daleki od unijnych standardów, które zakładają przeszkolenie co najmniej 15% populacji w zakresie nowych technologii. Bez wsparcia i edukacji cyfrowych seniorzy coraz częściej pozostają w tyle, co skutkuje wykluczeniem z usług, które i tak dla młodszych pokoleń stają się normą.
Konsekwencje likwidacji bankomatów dla seniorów
Usuwanie bankomatów uderza najbardziej w tych, którzy nie korzystają z bankowości internetowej czy mobilnej. Z danych NBP wynika, że około 9% Polaków wciąż nie korzysta z usług online. To grupa, w której dominują osoby starsze i mieszkańcy obszarów wiejskich, bez dostępu do nowoczesnych urządzeń. W ich przypadku bankomat to często jedyny sposób na dokonanie podstawowych transakcji – wypłatę lub na przykład wpłatę gotówki.
Zanik infrastruktury fizycznej zwiększa ryzyko wykluczenia finansowego – seniorzy mogą napotykać trudności z realizacją zakupów, płatnością za usługi czy koniecznością pokrywania wydatków z góry. Dodatkowo brak bankomatu może wymusić korzystanie z płatności elektronicznych, co dla wielu starszych osób wiąże się z niepewnością lub brakiem umiejętności. To pętla: mniej bankomatów → większa presja na cyfryzację → większy lęk i wykluczenie seniorów.
Znaczenie gotówki jako narzędzia w przeciwdziałaniu wykluczeniu
Gotówka pełni ważną rolę w zapobieganiu wykluczeniu finansowemu i cyfrowemu. Pozwala na bezpośrednie, anonimowe i natychmiastowe transakcje, bez potrzeby korzystania z technologii. Dla organizacji społecznych, osób starszych czy niepełnosprawnych stanowi czasami jedyną formę udziału w gospodarce.
Ponadto gotówka jest także narzędziem samostanowienia – to łatwa i zrozumiała forma rozliczeń, bez wysiłku technologicznego i zabezpieczeń. Dla osób starszych, które często chlubią się niezależnością, utrata dostępu do gotówki może być równoznaczna z utratą poczucia swobody i samodzielności.
Możliwe rozwiązania i rekomendacje
Aby minimalizować skutki likwidacji bankomatów i rosnącego cyfrowego podziału, niezbędne są działania edukacyjne. Instytucje finansowe powinny oferować bezpłatne szkolenia i wsparcie (dla seniorów i innych grup zagrożonych), przy wykorzystaniu prostych, zrozumiałych narzędzi i jasnego języka komunikacji.
Ponadto, w obszarach, gdzie dostęp do bankomatów się kurczy, banki i instytucje mogą wprowadzać mobilne bankomaty, obsługę przez pocztę lub punkty, w których seniorzy mogą wypłacać środki. Warto również rozważyć wspólne inicjatywy banków spółdzielczych i lokalnych władz, które będą promować „gotówkowe punkty wsparcia”, a także zachęcać samorządy do współpracy. Takie działania już pojawiają się na arenie FTBS 2025, gdzie podkreślano rolę banków spółdzielczych w regionach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym.
Likwidacja gotówki – zagrożenie dla wolności i niezależności także młodszych pokoleń
Aby minimalizować skutki likwidacji bankomatów i rosnącego cyfrowego podziału, niezbędne są działania edukacyjne. Instytucje finansowe powinny oferować bezpłatne szkolenia i wsparcie (dla seniorów i innych grup zagrożonych), przy wykorzystaniu prostych, zrozumiałych narzędzi i jasnego języka komunikacji.
Ponadto, w obszarach, gdzie dostęp do bankomatów się kurczy, banki i instytucje mogą wprowadzać mobilne bankomaty, obsługę przez pocztę lub punkty, w których seniorzy mogą wypłacać środki. Warto również rozważyć wspólne inicjatywy banków spółdzielczych i lokalnych władz, które będą promować „gotówkowe punkty wsparcia”, a także zachęcać samorządy do współpracy. Takie działania już pojawiają się na arenie FTBS 2025, gdzie podkreślano rolę banków spółdzielczych w regionach zagrożonych wykluczeniem cyfrowym.