Zamykanie bankomatów to dopiero początek. Nadchodzi era bez gotówki?
Wykluczenie finansowe i cyfrowe osób starszych staje się coraz większym problemem społecznym, który nasila się w ostatnich latach. Z jednej strony widzimy szybki rozwój cyfrowych usług bankowych i ograniczanie dostępu do gotówki, z drugiej zaś strony osoby starsze są coraz bardziej narażone na wykluczenie. W 2024 roku Narodowy Bank Polski ogłosił likwidację 1 200 bankomatów, co może dodatkowo utrudnić codzienne życie seniorów.
- Likwidacja bankomatów: wykluczenie seniorów?
- Seniorzy a wyzwania cyfrowej rewolucji
- Znikające bankomaty a wykluczenie seniorów
- Rola gotówki w walce z wykluczeniem finansowym
- Edukacja i wsparcie w erze cyfrowej
- Edukacja i innowacje przeciw wykluczeniu cyfrowemu
Likwidacja bankomatów: wykluczenie seniorów?
W roku 2023 Polska mogła poszczycić się dobrze rozwiniętą siecią bankomatów – ich liczba przekroczyła 20 650, co oznaczało, że 98,4% obywateli miało dostęp do bankomatu lub oddziału banku w odległości 10 km. Jednak w 2024 roku Narodowy Bank Polski ogłosił likwidację 1 200 bankomatów. To poważny cios dla dostępności gotówki, zwłaszcza na obszarach wiejskich i w mniejszych miastach, gdzie alternatywy są ograniczone.
Dla starszych osób, które często preferują gotówkę jako główną formę płatności oraz z powodów wygody, usunięcie bankomatów oznacza rzeczywiste trudności. Jest to szczególnie istotne w przypadku seniorów z ograniczoną mobilnością, którzy mogą mieć trudności z dotarciem do bardziej oddalonego bankomatu. Wykluczenie w tym kontekście jest wyraźne: seniorzy tracą dostęp do środków, są zmuszeni planować większe wypłaty, a ich zależność od innych osób – np. rodziny, dostawców – wzrasta.
Seniorzy a wyzwania cyfrowej rewolucji
Pandemia przyspieszyła cyfryzację usług finansowych, jednak nie wszyscy starsi ludzie skorzystali z tych zmian. Wielu z nich uważa, że nauka korzystania z bankowości internetowej jest zbyt czasochłonna, obawiają się również podejmowania decyzji finansowych online. Obawy starszych osób mają zatem wymiar psychologiczny – brak zaufania, lęk przed utratą danych lub przed oszustwem skutecznie zniechęca ich do technologii.
Nie bez znaczenia jest także bariera edukacyjna. Według raportu bankowego jedynie 2% osób w wieku 55–64 lat uczestniczyło w kursach komputerowych w 2021 roku. To wynik daleki od unijnych standardów, które zakładają przeszkolenie co najmniej 15% populacji w zakresie nowych technologii. Bez wsparcia i edukacji cyfrowych starsze osoby coraz częściej pozostają w tyle, co skutkuje wykluczeniem z usług, które i tak dla młodszych pokoleń stają się normą.
Znikające bankomaty a wykluczenie seniorów
Eliminacja bankomatów najbardziej dotyka tych, którzy nie używają bankowości internetowej ani mobilnej. Według informacji NBP około 9% Polaków wciąż nie korzysta z usług online. To grupa, w której przeważają osoby starsze oraz mieszkańcy terenów wiejskich, bez dostępu do nowoczesnych technologii. Dla nich bankomat to często jedyny sposób na realizację podstawowych operacji – wypłaty lub na przykład wpłaty gotówki.
Zanik fizycznej infrastruktury zwiększa ryzyko wykluczenia finansowego – seniorzy mogą napotykać przeszkody przy realizacji zakupów, płatności za usługi czy potrzeby pokrycia wydatków z góry. Dodatkowo brak bankomatu może zmusić do korzystania z płatności elektronicznych, co dla wielu starszych osób wiąże się z niepewnością lub brakiem umiejętności. To błędne koło: mniej bankomatów → większa presja na cyfryzację → większy lęk i wykluczenie seniorów.
Rola gotówki w walce z wykluczeniem finansowym
Pieniądz w formie fizycznej odgrywa kluczową rolę w przeciwdziałaniu wykluczeniu finansowemu oraz cyfrowemu. Umożliwia bezpośrednie, dyskretne i błyskawiczne transakcje, bez konieczności wykorzystywania technologii. Dla organizacji społecznych, seniorów czy osób z niepełnosprawnością czasem jest to jedyny sposób uczestniczenia w ekonomii.
Co więcej, gotówka stanowi również narzędzie autonomii – to prosta i przejrzysta metoda rozliczeń, niewymagająca technicznych umiejętności ani zabezpieczeń. Dla starszych osób, które często cenią sobie niezależność, utrata dostępu do gotówki może oznaczać utratę poczucia wolności i samodzielności.
Edukacja i wsparcie w erze cyfrowej
Aby ograniczyć efekty eliminacji bankomatów i narastającego cyfrowego rozłamu, konieczne są działania edukacyjne. Instytucje finansowe powinny zapewniać darmowe szkolenia i pomoc (dla osób starszych oraz innych grup narażonych), korzystając z prostych, przystępnych narzędzi i klarownego języka komunikacji.
Dodatkowo, w miejscach, gdzie dostęp do bankomatów maleje, banki i instytucje mogą wprowadzać mobilne bankomaty, obsługę za pośrednictwem poczty lub punkty, w których seniorzy mogą pobierać gotówkę. Warto też rozważyć wspólne działania banków spółdzielczych i lokalnych władz, które będą promować „gotówkowe punkty wsparcia”, a także zachęcać władze lokalne do współpracy. Takie działania już mają miejsce na forum FTBS 2025, gdzie podkreślano znaczenie banków spółdzielczych w regionach zagrożonych cyfrowym wykluczeniem.
Edukacja i innowacje przeciw wykluczeniu cyfrowemu
Aby zredukować efekty zamykania bankomatów oraz zwiększającego się cyfrowego podziału, konieczne są inicjatywy edukacyjne. Instytucje finansowe powinny zapewniać darmowe kursy i pomoc (dla osób starszych i innych narażonych grup), używając prostych, zrozumiałych narzędzi oraz klarownego języka komunikacji.
Dodatkowo, na terenach, gdzie liczba bankomatów się zmniejsza, banki i instytucje mogą wprowadzać mobilne bankomaty, obsługę przez pocztę lub miejsca, gdzie starsze osoby mogą pobierać pieniądze. Warto również rozważyć wspólne projekty banków spółdzielczych i lokalnych władz, które będą promować „gotówkowe punkty wsparcia”, oraz zachęcać samorządy do współpracy. Takie inicjatywy już pojawiają się w ramach FTBS 2025, gdzie podkreślano znaczenie banków spółdzielczych w regionach zagrożonych cyfrowym wykluczeniem.