Wielka płyta? Nigdy więcej. Oto, co naprawdę dzieje się w takich blokach
Bloki z wielkiej płyty – zbudowane w pośpiechu, miały być rozwiązaniem problemów mieszkaniowych PRL-u. Dziś, choć wciąż zamieszkiwane przez miliony Polaków, coraz częściej okazują się miejscem, które nie daje ani komfortu, ani prywatności. Hałas, grzyb, awarie, nieprzewidywalna administracja – wszystko to składa się na rzeczywistość, o której rzadko mówi się głośno.
Z tego artykułu dowiesz się:
Historia naszej czytelniczki
Kilka tygodni temu napisała do nas Magda – kobieta po trzydziestce, która po latach mieszkania za granicą wróciła do Warszawy i zamieszkała w starym, piętnastopiętrowym bloku z wielkiej płyty. Jej historia poruszyła mnie na tyle, że postanowiłam ją opisać. To, co miało być początkiem nowego rozdziału, stało się dla niej powrotem do koszmaru, który znała z dzieciństwa – tylko głośniejszego, zimniejszego i znacznie bardziej zniechęcającego.
„Nie sądziłam, że powrót do rodzinnego bloku po latach spędzonych za granicą będzie aż tak brutalnym zderzeniem z rzeczywistością. Marzyłam o stabilizacji, spokojnym kącie i ciepłym świetle kuchennej lampy, pod którą wypiję herbatę, obserwując zimowy śnieg przez okno. Zamiast tego dostałam odgłosy wiercenia o szóstej rano, grzyb na ścianach i sąsiadów, którzy znają każdy szczegół mojego życia lepiej niż ja sama. A to był dopiero początek.”
Szare mury i szara codzienność
„Już po wejściu do klatki wiedziałam, że coś jest nie tak” – opowiada Magda. „Ten zapach… jakby czas stanął w miejscu. Mokre ściany, stara farba, schody wyślizgane od dziesięcioleci.”
Opisuje, jak wygląda codzienność na osiedlu, które na pierwszy rzut oka niczym się nie wyróżnia. Balkony jakby z innej bajki – każdy w innym stylu, jedne zabudowane, inne zardzewiałe, niektóre całkowicie zapuszczone. Kiedy pytałam ją, czy czuje się tam bezpiecznie, odpowiedziała krótko: „Bezpiecznie? Raczej przytłoczona. Jak w betonowym labiryncie bez wyjścia.”
Sąsiedzi – blisko, za blisko
Jednym z pierwszych tematów, które poruszyła, był hałas. Magda opowiadała, że ściany są tak cienkie, że zna niemal każdą rutynę sąsiadów: „Kiedy dzieci wracają ze szkoły, kiedy ktoś włącza pralkę, kiedy zaczyna się domowa kłótnia. Czasem mam wrażenie, że żyjemy wspólnie, tylko nie dzielimy lodówki.”
Zaczęła mi opowiadać o sąsiedzie z dołu, który regularnie urządza „koncerty” disco polo, oraz o tym, jak sąsiadka z góry potrafi wiercić o szóstej rano w niedzielę. „Są dni, kiedy jestem zmęczona nie życiem, tylko tym, że ono rozgrywa się z każdej strony moich ścian. Nie mogę odpocząć, bo cały czas ktoś czegoś ode mnie chce – nawet jeśli to tylko dźwięki ich codzienności.”
Zimą zamarzaj, latem umieraj
Zapytałam Magdę, jak wygląda codzienność w bloku, kiedy nadchodzi zima. „To jak survival. Grzejniki są, ale nie grzeją. Kaloryfery robią się ciepłe w grudniu – wcześniej usłyszysz, że 'nie ma potrzeby'.” Mówiła, że w sypialni nosi dwa swetry, a koc to jej najlepszy przyjaciel. „Kiedy wracam z pracy, pierwsze co robię, to zaparzam herbatę – nie po to, żeby się napić, tylko żeby ogrzać dłonie.”
Latem nie jest lepiej – betonowy kolos nagrzewa się cały dzień, a potem oddaje ciepło w nocy. „Nie da się spać. Otwarcie okna nic nie daje, bo wtedy wpada hałas, zapachy z grilla i koncerty świerszczy w wersji miejskiej – czyli auta, krzyki i tłuczenie butelek.”
Wilgoć, grzyb i wieczna prowizorka
„Z grzybem walczę już czwarty miesiąc. Ściana w sypialni wygląda, jakby się dusiła” – mówiła Magda, pokazując mi zdjęcia plam na tynku. Pomimo wietrzenia, osuszaczy i specjalnych środków, problem wraca. „Kiedyś przyszła znajoma i zapytała, czy palę w mieszkaniu. To był po prostu zapach stęchlizny.”
Remonty? Według niej to ciągła prowizorka. „Instalacja z lat 70., rury, które jęczą przy każdym spuszczeniu wody, gniazdka, które iskrzą – człowiek boi się włączyć czajnik.” Opowiadała mi, jak elektryk, który przyszedł naprawić jedno z gniazdek, spojrzał na instalację i powiedział tylko: „Tu trzeba by wszystko od nowa.” Ale skąd na to brać?
Administracja – wróg publiczny numer jeden
To temat, przy którym Magda mocno się ożywiła. „Czujesz się jak petent w PRL-u, choć mamy XXI wiek. Zgłaszasz awarię, a oni każą ci to napisać… na kartce.” Opowiedziała mi o sytuacji, gdy winda psuła się co drugi dzień, a odpowiedź brzmiała: „To jest stary mechanizm, proszę zrozumieć.”
Gdy zapytałam, czy ma jakąkolwiek kontrolę nad tym, co dzieje się z funduszem remontowym, wzruszyła ramionami. „To jak pytać o sens życia. Niby płacimy, niby ktoś to rozlicza, ale nikt nic nie wie. A efekty? Te same od dziesięcioleci – czyli żadne.”
Życie na blokowisku – społeczna dżungla
Z jednej strony – anonimowość, z drugiej – totalny brak prywatności. „Na osiedlu jest pani Wiesia, która zna życie wszystkich. Codziennie rano zagląda ludziom do koszyków z zakupami.” Magda opowiadała o dzieciakach grających w piłkę pod balkonami, emerytach kontrolujących każde zaparkowane auto, o starszych panach, którzy codziennie siedzą na ławce i komentują rzeczywistość.
„To jak telenowela, tylko że jesteś jej bohaterem, nawet jeśli nie chcesz. Ktoś zawsze cię widzi. Ktoś coś o tobie wie. A potem ci to przypomni, kiedy najmniej się tego spodziewasz.”
Dlaczego nie uciekła?
Na koniec zapytałam Magdę, dlaczego wciąż tu mieszka. Jej odpowiedź była krótka, ale poruszająca: „Bo to moje miejsce. Takie, jakie jest. Złe, męczące, ale... moje.” Dodała, że marzy o przeprowadzce, ale na razie nie ma środków, nie ma odwagi, a może i trochę nadziei, że coś się jednak zmieni.
„Może to naiwność, ale czasem człowiek się przywiązuje. Do miejsc, ludzi, nawet do tych ścian z grzybem. Bo przecież tam, gdzie twoja codzienność – tam też twoje życie. A uciec od życia nie jest tak łatwo.”
Co będzie dalej z wielką płytą?
Magda nie jest wyjątkiem. Jej historia to głos tysięcy ludzi żyjących w blokach z wielkiej płyty – między przeszłością a teraźniejszością, między sentymentem a frustracją. Bloki, które miały być ratunkiem, coraz częściej stają się ciężarem. Miejscem, które nie daje spokoju – ani ciału, ani myślom.
Z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) wynika, że w Polsce wciąż istnieje ponad 1,5 miliona mieszkań w budynkach z lat 60. i 70. XX wieku – czyli w tych, które zostały zbudowane z tzw. wielkiej płyty. Wiele z tych mieszkań jest w bardzo złym stanie technicznym, wymagającym pilnych remontów. Koszty związane z utrzymaniem i modernizacją tych budynków mogą sięgać setek milionów złotych. Takie dane skłaniają do refleksji: czy naprawdę wciąż mamy żyć w miejscach, które wciąż czekają na „remont przyszłości”.
Jeśli ten temat Cię zainteresował, odwiedź nasz artykuł i dowiedz się więcej o historii bloków z wielkiej płyty w Polsce.