Balkon jak z dzieciństwa? Ta zapomniana roślina błyskawicznie wraca do łask!
Gdy maj osiąga swoje apogeum, a „Zimni ogrodnicy” definitywnie opuszczają nasze ogródki, wiele ciepłolubnych roślin – w tym niecierpki – przenosi się z parapetów do gruntu. Kwiaty te, dzięki swojej intensywnej palecie barw, stają się istotnym elementem letnich kompozycji na rabatach i w skrzynkach balkonowych. Ich uprawa nie sprawia większych trudności – wystarczy regularna pielęgnacja, by różne odmiany niecierpków, w tym popularny niecierpek nowogwinejski czy odmiany pochodzące od Impatiens walleriana, zaczęły obficie kwitnąć i bujnie się rozwijać.
- Skąd pochodzą niecierpki i dlaczego same się rozsiewają?
- Odmiany uprawiane w domu i w ogrodzie
- Niecierpek nowogwinejski jest bardziej odporny
- Niecierpek gruczołowaty – olbrzym wśród niecierpków
- Rodzime i mniej znane gatunki niecierpków
- Wymagania niecierpków – czego potrzebują, aby kwitnąć?
- Jak rozmnażać niecierpki – z nasion czy z sadzonek?
- Niecierpki – rośliny wyjątkowo wrażliwe na zimno i dotyk
Skąd pochodzą niecierpki i dlaczego same się rozsiewają?
Rodzaj Impatiens należy do rodziny niecierpkowatych i obejmuje kilkaset gatunków występujących głównie w Azji i Afryce. Ich jedyną bliską krewną w rodzinie jest Hydrocera triflora – roślina bagienna rosnąca w gorącym klimacie południowej Azji. Sama nazwa „Impatiens” pochodzi z łaciny i oznacza „niecierpliwy”, co nawiązuje do charakterystycznego mechanizmu rozsiewania nasion.
W przeciwieństwie do innych gatunków roślin, które polegają na wietrze lub zwierzętach, niecierpki korzystają z autochorii, czyli samodzielnego rozsiewania. Wewnątrz torebek nasiennych narasta ciśnienie, które powoduje ich gwałtowne pękanie przy najmniejszym dotyku. W efekcie nasiona są wyrzucane nawet na kilka metrów od rośliny macierzystej.
W polskiej florze występuje jeden rodzimy przedstawiciel tego rodzaju – niecierpek pospolity, czyli Impatiens noli-tangere, którego nazwa oznacza dosłownie „nie dotykaj mnie”. Oprócz niego spotkać można także gatunki przybyłe z Azji, które z czasem stały się inwazyjne. Niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora) jest już poważnym zagrożeniem dla rodzimej flory leśnej, podobnie jak pochodzący z Himalajów niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) czy pomarańczowy (Impatiens capensis).
Sprawdź także, jak uprawiać begonię zwisającą na balkonie tutaj.
Odmiany uprawiane w domu i w ogrodzie
Spośród niemal tysiąca gatunków niecierpków, wiele znalazło zastosowanie w ogrodnictwie ozdobnym – od balkonów po rabaty. Są one szczególnie cenione za długi okres kwitnienia, kompaktowy pokrój i łatwą pielęgnację. Niektóre odmiany, jak niecierpek nowogwinejski (Impatiens hawkeri), przyciągają uwagę nie tylko barwnymi kwiatami, ale też efektownym ulistnieniem.
Nazwa Impatiens walleriana została nadana na cześć misjonarza Horacego Wallera, który odkrył ten gatunek w Afryce Wschodniej. Często mylnie określa się go jako „niecierpek waleriana” – błędnie łącząc nazwę z walerianą. To klasyczny przykład etymologii ludowej.
Niecierpek sułtański, czyli wspomniany Impatiens walleriana, dał początek licznym hybrydom. Kwitnie w szerokiej gamie barw – od bieli, przez odcienie różu, czerwieni, aż po pomarańcz. Niektóre odmiany posiadają kwiaty dwubarwne, a liście – zielone i sercowate – często mają kolorowe przebarwienia od spodu.
Warte uwagi odmiany to m.in.:
- ‘Victorian Rose’ – półpełne, intensywnie różowe kwiaty
- ‘Blackberry Ice’ – pełne kwiaty w kolorze fuksji z żółtym obrzeżeniem liści
- ‘Candy’ – seria odmian o dużych kwiatach i różnorodnej kolorystyce
- ‘Elfin’ – jaskrawe pojedyncze kwiaty, także w wersjach wielobarwnych
Czytaj także: TOP 3 najlepsze iglaki na balkon. Oto drzewka idealne do donicy
Niecierpek nowogwinejski jest bardziej odporny
W porównaniu do Impatiens walleriana, niecierpek nowogwinejski wyróżnia się silniejszym wzrostem, szerszymi liśćmi i większymi kwiatami. Choć również rozsiewa się samoistnie, nie znosi chłodu i w polskim klimacie nie przetrwa zimy w gruncie. Z powodzeniem może jednak zimować w mieszkaniu, o ile zapewni się mu temperaturę 15–18°C. Cena pojedynczej sadzonki to około 7 zł.
Do popularnych odmian należą:
- ‘Color Power Red’ – intensywnie czerwone kwiaty, bardzo obfite
- ‘Petticoat Fire’ – barwa pomarańczowoczerwona
- ‘Petticoat White’ – śnieżnobiałe kwiaty
Niecierpek gruczołowaty – olbrzym wśród niecierpków
Impatiens glandulifera, znany też jako niecierpek himalajski czy Roylego, może dorastać nawet do 3 metrów. Choć początkowo trafił do Europy jako ciekawostka ogrodowa, z czasem rozprzestrzenił się do tego stopnia, że w wielu miejscach jego uprawa została zakazana. Ma różowe kwiaty i rozsiewa się błyskawicznie dzięki pękającym torebkom nasiennym.
Rodzime i mniej znane gatunki niecierpków
Impatiens noli-tangere, czyli niecierpek pospolity, to nasz lokalny gatunek, który wybiera cieniste i wilgotne stanowiska leśne. Jego torebki nasienne reagują bardzo wrażliwie na dotyk, wyrzucając nasiona daleko od rośliny matecznej.
Impatiens balsamina pochodzi z Azji Południowej i poza swoim naturalnym obszarem może zachowywać się inwazyjnie. Jego kwiaty występują w różnych kolorach – od bieli po purpurę – i zdobią ogród przez całe lato.
Impatiens parviflora, niecierpek drobnokwiatowy, pojawił się w Europie już w XIX wieku. Dziś w Polsce często spotykany jest w lasach i może pełnić funkcję rośliny zadarniającej, szczególnie w miejscach zacienionych.
Wymagania niecierpków – czego potrzebują, aby kwitnąć?
Uprawa niecierpków nie należy do trudnych. Preferują one stanowiska jasne, ale z ochroną przed ostrym południowym słońcem. Od wiosny do jesieni wymagają systematycznego podlewania – podłoże powinno być równomiernie wilgotne, bez przesuszania. Najlepiej czują się w temperaturach od 18 do 24°C. Jeśli jest cieplej, dobrze jest zwiększyć wilgotność powietrza. Szybkie zmiany temperatur i jej skrajne wartości prowadzą do osłabienia rośliny, czego objawem są więdnące i żółknące liście.
Jak rozmnażać niecierpki – z nasion czy z sadzonek?
Niecierpki można łatwo rozmnożyć wiosną, pobierając wierzchołkowe fragmenty pędów. Umieszcza się je w małych doniczkach z mieszanką torfu i piasku. Po kilku tygodniach, gdy wypuszczą korzenie, można je przesadzić na miejsce stałe – do doniczek lub na rabaty.
Możliwe jest też rozmnażanie z nasion. Trzeba jednak pamiętać, że rośliny o pełnych kwiatach nie powtórzą swoich cech po wysianiu – takie odmiany można rozmnażać tylko wegetatywnie. Kultywary bowiem dziedziczą cechy gatunkowe, a nie selektywnie uzyskane cechy ozdobne.
Niecierpki – rośliny wyjątkowo wrażliwe na zimno i dotyk
Niezależnie od gatunku, niecierpki są świetnymi roślinami zadarniającymi – niskie, gęsto rosnące, dekoracyjne. Odmiany karłowe osiągają 20–25 cm, a większe formy mogą mieć do 1 metra wysokości. Wyjątek stanowi niecierpek himalajski, który dorasta do imponujących rozmiarów.
Rośliny te są bardzo podatne na działanie niskich temperatur – nie znoszą przymrozków, dlatego ich obecność w ogrodzie kończy się z nadejściem jesieni. Sadzenie na zewnątrz powinno odbywać się dopiero po 15 maja. Zimowanie możliwe jest wyłącznie w pomieszczeniach o temperaturze powyżej 10°C – na zewnątrz rośliny nie przetrwają.