Polska ma potencjał energetyczny, którego zazdrości cała Europa. Dlaczego go nie wykorzystujemy?
Geotermia, czyli wykorzystanie ciepła zawartego we wnętrzu Ziemi, staje się coraz istotniejszym elementem transformacji energetycznej w Polsce. Zmiany klimatyczne, rosnące koszty paliw kopalnych, presja na ograniczanie emisji CO₂ oraz polityka Unii Europejskiej nakierowana na odnawialne źródła energii sprawiają, że geotermia — zarówno w formie niskotemperaturowej (pompy ciepła, wymienniki gruntu), średniotemperaturowej, jak i termalnych wód geotermalnych dla ciepłownictwa — zaczyna być postrzegana jako jeden z kluczowych elementów miksu energetycznego.
- Stan obecny: wykorzystanie geotermii w Polsce
- Potencjał geotermii w Polsce
- Projekty i działania już realizowane
- Co hamuje rozwój geotermii w Polsce?
- Przyszłość geotermii: szanse i plany do 2050 roku
- Dlaczego geotermia ma znaczenie: korzyści dla Polski
Stan obecny: wykorzystanie geotermii w Polsce
Polska ma już pewne doświadczenia w wykorzystaniu energii geotermalnej, choć skala jest nadal niewielka. Obecnie ciepło geotermalne trafia do sieci ciepłowniczych w dziewięciu lokalizacjach: Toruniu, Zakopanem, Stargardzie, Kole, Sieradzu, Mszczonowie, Pyrzycach, Poddębicach i Uniejowie. W regionie Podhala działa Geotermia Podhalańska, która od wielu lat dostarcza ciepło i ciepłą wodę mieszkańcom i instytucjom.
Co do udziału geotermii w polskim miksie energii odnawialnej i systemie ciepłowniczym, dane mówią, że źródła geotermalne odpowiadają za mniej niż 1% ciepła systemowego produkowanego w Polsce. W porównaniu ze średnią unijną to wynik bardzo skromny.
Potencjał geotermii w Polsce
Badania geologiczne wskazują, że Polska ma znaczący potencjał geotermalny. Ponad połowa powierzchni kraju ma zbiorniki wód termalnych, a około jedna czwarta kraju dysponuje warunkami geologicznymi umożliwiającymi efektywne wykorzystanie go do ciepłownictwa. Temperatura wód geotermalnych (na Niżu Polskim i w regionach takich jak Podhale) przy głębokości od 1 do 10 km może sięgać 30-130 °C, co daje realne możliwości zarówno dla ciepła jak i — w bardziej wymagających przypadkach — dla zastosowań przemysłowych.
Państwowy Instytut Geologiczny (PIG-PIB) prowadzi projekty takie jak „Mapa Potencjału Geotermii Niskotemperaturowej Polski” (MPGN), której celem jest oszacowanie i udostępnienie danych przestrzennych i otworowych na temat warunków geotermalnych niskotemperaturowych — np. gruntowych pomp ciepła oraz wymienników geotermalnych do głębokości, np. 100-130 m p.p.t. Również przeprowadzono studia techniczno-ekonomiczne dla wybranych lokalizacji na Niżu Polskim, takich jak Kutno, Lesznowola, Mogilno, Oborniki, Piaseczno, Police, Ślesin, Zgierz i inne, by ustalić opłacalność inwestycji geotermalnych dla tych terenów.
Projekty i działania już realizowane
Istnieje kilka projektów, które już funkcjonują lub są w zaawansowanym stadium planowania. Jednym z najważniejszych jest Geotermia Podhalańska, gdzie zaangażowano się w rozwój infrastruktury geotermalnej: planowany jest m.in. odwiert produkcyjny Bańska PGP-7, który ma osiągnąć głębokość ok. 4052 m, wydajność ok. 350 m³/h, przy temperaturze wody ok. 85 °C. Kolejnym przykładem są plany dofinansowania i rozpoznania złóż wód termalnych dla szeregu samorządów: Września, Kalisz, Kazimierz Biskupi, Włocławek, Kruszwica, Barlinek, Police – łącznie ponad 115 mln zł na próbne odwierty.
Władze i instytucje centralne pracują nad strategią i ramami prawnymi, które mają wesprzeć rozwój geotermii. Wśród nich „Wieloletni Program Rozwoju Wykorzystania Zasobów Geotermalnych w Polsce” opracowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, którego celem jest rozwój geotermii do roku 2040-2050, zarówno w zakresie geotermii niskotemperaturowej jak i średniotemperaturowej. Projekty wspierające obejmują również finansowanie od NFOŚiGW (np. program „Polska Geotermia Plus”) oraz działania na rzecz rozpoznania potencjału lokalnego, utworzenie specjalnych spółek celowych i mechanizmów ubezpieczenia ryzyka inwestycyjnego.
Co hamuje rozwój geotermii w Polsce?
Mimo że potencjał geotermii w Polsce jest duży, istnieje szereg barier, które hamują jej szybszy rozwój. Pierwszą z nich są wysokie koszty początkowe — wiercenia o dużych głębokościach, infrastruktura przesyłowa, instalacje przygotowawcze i połączenia z siecią ciepłowniczą to inwestycje wymagające znacznych nakładów finansowych. Źródłem dodatkowego ryzyka jest niepewność geologiczna — czasem dane dotyczące temperatur, przepływów wód termalnych czy jakości wód mogą być niepełne, co powoduje, że projekty mogą być bardziej ryzykowne niż na pierwszy rzut oka.
Drugim wyzwaniem są regulacje prawne, procedury administracyjne oraz finansowe mechanizmy wsparcia. Część inwestorów wskazuje na trudności w uzyskaniu zezwoleń, w tym dotyczących wierceń, oddziaływania na środowisko, a także kwestii związanych z własnością złóż i prawami do wód geotermalnych. Wsparcie finansowe – choć się pojawia – często bywa niewystarczające albo skomplikowane do zdobycia, szczególnie dla mniejszych samorządów.
Przyszłość geotermii: szanse i plany do 2050 roku
Perspektywy dla geotermii w Polsce są obiecujące. Programy rządowe i fundusze unijne coraz częściej zawierają geotermię jako element działań związanych z dekarbonizacją, ograniczeniem emisji CO₂ i poprawą jakości powietrza. Działania takie jak „Polska Geotermia Plus” czy programy rozpoznania złóż pokazują, że temat zyskuje na priorytecie, a celem na pełen rozwój geotermii są lata 2040-2050.
W praktyce może się to przełożyć na zwiększenie liczby odwiertów geotermalnych (zarówno badawczych, jak i produkcyjnych), powstanie nowych geotermicznych ciepłowni w większych miastach (np. projekt w Poznaniu, który zakłada, że do 2029 r. geotermia może pokryć około 20% zapotrzebowania stolicy Wielkopolski na ciepło). Rozwój technologii, lepsze mapowanie potencjału geotermalnego (np. wymienników gruntu, gruntowych pomp ciepła, wymienników otworowych), a także mechanizmów finansowych — ubezpieczeń od ryzyka, wsparcia inwestycyjnego, ulg i preferencji — mogą przyspieszyć rozwój.
Dlaczego geotermia ma znaczenie: korzyści dla Polski
Dobrze rozwinięta geotermia niesie za sobą wiele korzyści. Przede wszystkim pozwala na znaczną redukcję emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza, szczególnie tam, gdzie zastępuje spalanie węgla, drewna czy mazutu w ciepłownictwie. W regionach górskich czy turystycznych, gdzie koszty paliw są wyższe, geotermia może być konkurencyjna i stabilna kosztowo.
Dodatkowo rozwój geotermii przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego kraju: zmniejsza zależność od importowanych paliw, poprawia elastyczność systemu ciepłowniczego i umożliwia dywersyfikację źródeł energii. Może także generować miejsca pracy, szczególnie w budowie instalacji, wierceniach, utrzymaniu, badaniach geologicznych i zarządzaniu projektami.