Jakie prawa przysługują osobie ubezwłasnowolnionej?
Ubezwłasnowolnienie ma na celu chronić osoby niezdolne do samodzielnego podejmowania decyzji. Ubezwłasnowolnienie może być częściowe lub całkowite i następuje w formie orzeczenia sądowego. W Polsce proces ten reguluje Kodeks cywilny, a także wiele innych przepisów. Sprawdź, jakie prawa przysługują osobie ubezwłasnowolnionej.
Z tego artykułu dowiesz się:
Ubezwłasnowolnienie całkowite a częściowe – różnice
Zarówno całkowite, jak i częściowe ubezwłasnowolnienie ma na celu zapewnić opiekę osobom, które wymagają pomocy. Pomoc dotyczy osób, które z różnych powodów nie są w stanie samodzielnie podejmować decyzji dotyczących swojego życia. Mimo że oba rodzaje mają na celu zadbać o opiekę nad ludźmi, którzy rzeczywiście takiej opieki potrzebują, różnią się zakresem ograniczeń.
- Ubezwłasnowolnienie całkowite – obejmuje osoby trwale niezdolne do podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących swojego życia, zdrowia lub majątku. Zgodnie z art. 13 Kodeksu cywilnego takiemu ubezwłasnowolnieniu podlegać może człowiek, który np. wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego (również spowodowanego nałogami) sam nie może kierować swoim życiem. Taka osoba całkowicie traci pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że nie może np. zarządzać pieniędzmi lub zawierać umów.
- Ubezwłasnowolnienie częściowe – dotyczy osób, które mogą podejmować decyzje dotyczące swojego życia tylko w pewnym stopniu. Zgodnie z art. 16 Kodeksu cywilnego ubezwłasnowolnienie obejmuje osoby, które nie są w stanie w pełni samodzielnie funkcjonować wskutek m.in. choroby psychicznej czy niedorozwoju umysłowego. Stan takich osób nie uzasadnia ich całkowitego ubezwłasnowolnienia. Zachowują oni zdolność do czynności prawnych. W niektórych przypadkach wymagają jednak zgody kuratora.
Jakie prawa mają osoby ubezwłasnowolnione?
Mimo że ubezwłasnowolnienie ogranicza zdolność takich osób do czynności prawnych, nie oznacza jednak, że można całkiem pozbawić ich praw. Mimo pewnych ograniczeń, ludzie ubezwłasnowolnieni wciąż mają wiele fundamentalnych praw. Wynikają one z przepisów krajowych, a także Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
- Osoby ubezwłasnowolnione mają prawo do ochrony godności osobistej. To niezbywalne prawo każdego człowieka, niezależnie od jego stanu zdrowia. Każdy powinien traktować drugiego człowieka z szacunkiem – nie może go poniżać. Ubezwłasnowolnienie to żaden pretekst do lekceważenia podstawowych praw człowieka, takich jak prawo do prywatności czy nietykalności cielesnej.
- Osoby ubezwłasnowolnione mogą w pełni korzystać z opieki zdrowotnej, czyli leczenia specjalistycznego, rehabilitacyjnego czy w szpitalu. Jeśli dana osoba nie jest w stanie samodzielnie wyrazić zgody na leczenie, decyzje podjąć może jej opiekun lub kurator.
- Ubezwłasnowolnienie nie oznacza pozbawienia prawa do życia rodzinnego. Osoba ubezwłasnowolniona może zawrzeć związek małżeński, a także kontaktować się z bliskimi. Jeśli sąd nie będzie mieć ku temu przeciwwskazań, nie można odebrać ubezwłasnowolnionemu prawa do zachowania relacji rodzinnych.
- Osoby ubezwłasnowolnione wciąż mogą wyrażać swoją wolę w wielu kwestiach, o ile oczywiście są w stanie to robić. Opiekun lub kurator ma obowiązek uwzględnić ich opinię w podejmowaniu różnych decyzji.
- Każda osoba ubezwłasnowolniona, o ile ma siłę i możliwość, może kontynuować edukację i rozwój osobisty. Jeśli pozwala na to jej stan zdrowia, może również brać udział w różnych formach aktywności.
- Osoby ubezwłasnowolnione mają prawo bronić swoich interesów w sądzie, m.in. jeśli chodzi o zmianę opiekuna, kuratora lub zniesienie ubezwłasnowolnienia. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy ich stan zdrowia ulegnie poprawie.
- Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może zarządzać swoim majątkiem. Jednak częściowo ubezwłasnowolniona może np. codziennie robić zakupy – zawsze jednak pod nadzorem kuratora. Ma również prawo uzyskiwać informacje dotyczące swojego majątku.
Ubezwłasnowolnienie a ochrona praw człowieka
Współcześnie coraz baczniej przyglądamy się ochronie praw osób z niepełnosprawnościami – w tym osobom ubezwłasnowolnionym. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych nakłada na Polskę obowiązek zagwarantowania wszystkim, których dotyczy problem, pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Aktualnie w Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad nowymi przepisami w zakresie ubezwłasnowolnienia. Najpóźniej wejść mają w życie z końcem 2025 roku.
W obowiązujących przepisach nie ma środków prawnych, za których pomocą najbliżsi osoby ubezwłasnowolnionej mogą dostać sądowe określenie kontaktów z nią. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy opiekun prawny utrudnia albo uniemożliwia im taki kontakt. Uwagę na ten problem zwrócił Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie do resortu sprawiedliwości.
Ubezwłasnowolnienie nie oznacza całkowitego pozbawienia praw drugiego człowieka. Polskie prawo stara się chronić jego zdrowie, majątek, godność i wolę. Najważniejsze, aby decyzje dotyczące ubezwłasnowolnionych podejmowane były w ich jak najlepszym interesie – z poszanowaniem wolności i praw człowieka.