Choroba psychiczna zniszczyła im życie. Procedura, która ratuje – albo pogrąża
Ubezwłasnowolnienie osoby chorej psychicznie to proces, o którym rzadko się mówi – a jeszcze rzadziej naprawdę się go rozumie. Tymczasem może on ciągnąć się miesiącami, wymaga wielu formalności i zmusza rodzinę chorego do podejmowania trudnych decyzji. Jak wygląda ta procedura od środka? Kto może złożyć wniosek i jakie skutki prawne niesie za sobą orzeczenie sądu? Odpowiedzi mogą zaskoczyć nawet dobrze zorientowanych.
- Czas trwania procesu ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie
- Co to jest ubezwłasnowolnienie i kiedy może zostać zastosowane?
- Jak przebiega procedura ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie?
- Konsekwencje ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie
Czas trwania procesu ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie
Średni czas trwania procedury ubezwłasnowolnienia osoby z zaburzeniami psychicznymi wynosi około 6 miesięcy. Jednakże w niektórych przypadkach termin ten może ulec wydłużeniu. Różne czynniki mogą spowodować, że cały proces rozstrzygnięcia sprawy zajmie nawet kilkanaście miesięcy.
Warto też pamiętać, że zdarzają się sytuacje wyjątkowe, gdy ustalenie, czy dana osoba jest zdolna do samodzielnego decydowania o sobie, może trwać kilka lat. Taki długi proces pozwala na zebranie solidnych i niepodważalnych dowodów dotyczących stanu zdrowia psychicznego osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie. Co więcej, sama osoba chora aktywnie uczestniczy w postępowaniu, mając możliwość obrony swoich praw i interesów.
Co to jest ubezwłasnowolnienie i kiedy może zostać zastosowane?
Ubezwłasnowolnienie to proces, w którym osoba chora psychicznie traci całkowicie lub częściowo zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji prawnych. Choroby psychiczne są jednym z głównych powodów uzasadniających ubezwłasnowolnienie. Po zakończeniu procedury, osoba taka otrzymuje opiekuna lub kuratora, który podejmuje za nią wszystkie czynności prawne.
Wytyczne określające, kto może zostać pozbawiony całkowicie zdolności do czynności prawnych, znajdują się w art. 13 Kodeksu cywilnego:
„Ust. 1. Osoba, która ukończyła 13 lat, może zostać całkowicie ubezwłasnowolniona, jeśli na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych, w tym szczególnie pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Ust. 2. Dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.”
Z kolei zasady dotyczące ubezwłasnowolnienia częściowego określa art. 16 Kodeksu cywilnego:
„Ust. 1. Osoba pełnoletnia może być częściowo ubezwłasnowolniona z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeśli jej stan nie wymaga całkowitego ubezwłasnowolnienia, ale potrzebuje pomocy przy prowadzeniu swoich spraw.
Ust. 2. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej ustanawia się kuratelę.”
Z powyższych przepisów wynika, że osoby chore psychicznie mogą zostać ubezwłasnowolnione zarówno całkowicie, jak i częściowo. Procedura ta obejmuje również inne zaburzenia psychiczne, najczęściej związane z ciężkimi uzależnieniami od alkoholu oraz środków psychoaktywnych i narkotyków.
Jak przebiega procedura ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie osoby chorej psychicznie mogą złożyć jej opiekunowie, rodzice, małżonek, krewni w linii prostej lub rodzeństwo. Również sama osoba cierpiąca na chorobę psychiczną może zainicjować taki proces. Ponadto, wniosek do sądu mogą złożyć Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator lub przedstawiciel ustawowy.
Na rozprawie sądowej osoba chora psychicznie jest przesłuchiwana, a podczas postępowania konieczna jest obecność biegłych – psychologa oraz neurologa lub psychiatry. Ich opinia ma decydujące znaczenie dla wydania wyroku w sprawie ubezwłasnowolnienia. Procedura opiera się na analizie zgromadzonych dowodów przez sąd, przy czym osoba, której dotyczy wniosek, ma prawo sprzeciwu wobec opinii biegłych na każdym etapie.
W wyjątkowych sytuacjach, w trakcie procesu ustanawiania ubezwłasnowolnienia, osoba chora psychicznie może zostać poddana przymusowemu leczeniu lub badaniu psychiatrycznemu. Taka decyzja wymaga jednak spełnienia określonych przesłanek, takich jak zagrożenie zdrowia lub życia własnego albo innych osób. W takich przypadkach o zastosowaniu przymusowego leczenia decyduje lekarz psychiatra.
Warto również pamiętać, że ubezwłasnowolnienie można cofnąć. Procedura ta jest możliwa na wniosek samej osoby ubezwłasnowolnionej lub jej opiekuna. Sąd może także zmienić zakres ubezwłasnowolnienia, jeśli stwierdzi poprawę stanu psychicznego danej osoby.
Konsekwencje ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie
Osoba ubezwłasnowolniona traci zdolność do podejmowania jakichkolwiek czynności prawnych. Nawet jeśli podejmie takie działania, są one prawnie nieważne. Można to porównać do sytuacji dzieci poniżej 13. roku życia, za które decyzje podejmują rodzice.
W praktyce oznacza to, że osoba chora psychicznie, po ubezwłasnowolnieniu, nie może zawierać umów ani podejmować pracy. Nie ma też prawa zawrzeć małżeństwa ani sprawować opieki nad dziećmi – jeśli wcześniej miała taką opiekę, zostaje jej odebrana. Dodatkowo całkowite ubezwłasnowolnienie pozbawia ją również prawa decydowania o własnym leczeniu psychiatrycznym.
Nieco łagodniejsze skutki dotykają osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Mogą one zawrzeć związek małżeński, ale tylko za zgodą sądu. Ponadto mają prawo do podjęcia pracy oraz wykonywania większości czynności prawnych. Jednak nad ich decyzjami czuwa kurator, który może sprzeciwić się działaniom szkodliwym dla osoby ubezwłasnowolnionej – wymaga to jednak zgody sądu.