Dlaczego pracujemy 5 dni w tygodniu? Historia regulacji w sprawie czasu pracy

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Ewa PietrykaDrukujUdostępnij

Skąd się wzięły soboty wolne od pracy, od kiedy pracujemy pięć dni w tygodniu?

Pierwsze wzmianki o sobotach wolnych od pracy pojawiały się w jeszcze przed rokiem 1960. Miało to związek z reformami wprowadzonymi we Włoszech i we Francji, w których zaczynał obowiązywać pięciodniowy tydzień pracy. W Polsce panował wtedy czas głębokiego PRL-u, ludzie mieli mocno ograniczony dostęp do prawdziwych informacji o sytuacji panujących w państwach zachodnich. Praca przez zaledwie pięć dni w tygodniu wydawała się nierealna. Pomimo tego, temat wolnych sobót był coraz częściej poruszany. Taka sytuacja nie była korzystna dla władz. Warto przypomnieć, że jednym z priorytetów krajów bloku komunistycznego było wtedy eksportowanie dóbr do ZSRR.

Sytuacja zmieniła się dopiero w czasie tak zwanej „dekady Gierka”, czyli okresu sprawowania władzy przez Edwarda Gierka (przypadające na lata 1970 - 1980). Gierek chciał uchodzić za przywódcę idącego z duchem postępu, a wprowadzenie sobót wolnych od pracy miało być tego najlepszym dowodem.

Pierwszym aktem prawnym pozwalającym na wprowadzenie wolnych sobót był dekret Rady Państwa, ustanowiony 20 lipca 1972 roku.

„Realizując uchwalony przez VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej program społeczno-polityczny, Rada Państwa na wniosek Rady Ministrów zgłoszony w porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych stanowi, co następuje:

Art.1.1 Upoważnia się Radę Ministrów do wprowadzenia w porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych dwóch dodatkowych dni wolnych od pracy w 1972 r. wyrównanych przez odpowiednią zmianę czasu pracy w dniach poprzedzających dodatkowe dni wolne od pracy”.

W dokumencie nie znajdziemy bezpośredniej wzmianki o sobotach, jako dniach wolnych od pracy. Jednak bezpośrednie wskazanie dwóch dodatkowych dni wolnych od pracy dały dalsze, prawne możliwości. W następnym dekrecie z dnia 14 lipca 1973 roku znajdowało się upoważnienie Rady Ministrów do wprowadzenia dodatkowych dni wolnych od pracy w każdym roku kalendarzowym.

Datą wprowadzenia pierwszej soboty wolnej od pracy był 21 lipca 1973 roku. Data nie była dziełem przypadku. Był to dzień przed głównym świętem okresu PRL-u, czyli Narodowym Świętem Odrodzenia Polski.

W 1974 roku wprowadzono już sześć dni dodatkowo wolnych od pracy, a od roku 1975 obowiązywało 12 dni w roku wolnych od pracy. Robotnicy walczyli wtedy o wprowadzenie pełnych weekendów wolnych od pracy. Władze nie były do tego nastawione pozytywnie. Dopiero od 1981 roku co druga sobota była dniem wolnym od pracy. W kolejnych regulacjach prawnych wprowadzano po trzy soboty wolne od pracy miesięcznie. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły na temat prawa i przepisów.

Czy sobota jest dniem ustawowo wolnym od pracy?

Warto wiedzieć, że soboty tak naprawdę wcale nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy. Wszystkie niezbędne informacje uzyskamy w zapisach ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy (Dz.U.  1974 Nr 24 poz. 141). Według zapisów artykułu 151, za dni wolne od pracy uznaje się niedziele oraz święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy.

Odpowiednie zapisy prawne odnajdziemy w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy. We wskazanym akcie prawnym nie ma precyzyjnego określenia traktującego, iż to właśnie sobota ma być dniem wolnym od pracy. Przyjęte zwyczajowo wolne soboty wynikają z wymogów zawartych w Kodeksie Pracy. Mowa tu o artykule 129 § 1:

„Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy”.

Z powyższego zapisu ustawowego wynika, że maksymalny czas pracy w pięciodniowym tygodniu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w tygodniu. Zatem ustanowienie sobót jako dni wolnych od pracy zazwyczaj wynika z samej konstrukcji czasu pracy (ustalanej przez pracodawcę). Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, pracuje 8 godzin na dobę. Aby nie przekroczyć tygodniowej normy czasu pracy, należy przepracować pięć dni w tygodniu. Stąd też wzięła się idea soboty, jako dnia wolnego od pracy.

Czterodniowy tydzień pracy w Belgii i w Polsce

W Polsce coraz śmielej dyskutuje się o czterodniowym tygodniu pracy. Jeden z pierwszych tego typu projektów został zgłoszony przez Adriana Zandberga z partii Razem. Później do tematu powrócił Donald Tusk. Okazuje się, że czterodniowy tydzień pracy pojawił się już w niektórych krajach europejskich.

Dobrym przykładem jest Belgia, w której wprowadzono możliwość wyboru pomiędzy cztero a pięciodniowym tygodniem pracy bez utraty wynagrodzenia. Pracownik może złożyć stosowny wniosek do pracownika (konieczne jest spełnienie tygodniowego obowiązku godzinowego). Pracodawca może odrzucić wniosek pracownika, ale wymaga to formy pisemnej wraz z uzasadnieniem decyzji odmownej. Tymczasem od czerwca 2022 roku w Wielkiej Brytanii ruszył pilotażowy program wprowadzenia czterodniowego tygodnia pracy. W programie uczestniczy 70 firm, które zatrudniają 3 tysiące pracowników. Zadaniem pilotażu jest sprawdzenie produktywności i wpływu czterodniowego tygodnia pracy na pracowników. Pracownicy objęci programem muszą wyrobić takie same normy, jak pracownicy pracujący pięć dni w tygodniu.

Czterodniowy tydzień pracy w Polsce jest dopiero ideą. Mimo tego warto zapoznać się z wynikami badań przedstawionymi w raporcie Hays Poland. Publikacja stanowi analizę opinii polskich pracowników na temat czterodniowego tygodnia pracy. Badanie przeprowadzono w okresie od lipca do września 2021 wśród specjalistów oraz menadżerów. W ankiecie wzięli udział pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę (86%), kontraktu bądź samozatrudnienia (8%), umowy zlecenia/o dzieło (3%) oraz umowy o pracę tymczasową (2%). Wśród respondentów 91% nie miało wcześniej możliwości pracowania w modelu czterodniowego tygodnia pracy.

Raport zawierał cztery przykładowe modele pracy, którymi były:

• Czterodniowy tydzień pracy po 8 godzin dziennie z pełnym wynagrodzeniem,
• Czterodniowy tydzień pracy po 10 godzin dziennie z pełnym wynagrodzeniem,
• Czterodniowy tydzień pracy po 8 godzin dziennie z 80% wynagrodzeniem.

Pierwszy model został najwyżej oceniony. 88% badanych zdecydowanie chciałoby pracować w takim systemie, 6% wskazało odpowiedź twierdzącą, a 2% wskazało „raczej tak”. Tylko 4% respondentów była niezdecydowana bądź wyraziła niechęć do podjęcia modelu zatrudnienia. 87% badanych stwierdziło, że 4-dniowy tydzień pracy byłby atrakcyjniejszy niż model zatrudnienia, który tego nie przewiduje.

Według drugiego modelu praca miałaby trwać przez cztery dni w tygodniu po 10 godzin. Tylko 15% respondentów zdecydowanie chciałoby skorzystać z takiego modelu zatrudnienia, 16% wskazało odpowiedź „tak”, a 21% „raczej tak”. 9% uczestników badania nie miało zdania, a 17% wskazało odpowiedź „raczej nie”, 8% „nie” i 14 % zdecydowanie nie.

Najmniej atrakcyjny dla badanych pracowników okazał się czterodniowy tydzień pracy po 8 godzin dziennie z wynagrodzeniem 80%. Aż 33% respondentów zdecydowanie nie chciałaby podejmować takiej formy zatrudnienia, 16% wskazało odpowiedź „nie”, a 22% „raczej nie”. Bez zdania było 10% ankietowanych. Odpowiedź twierdzącą wskazało 19% ankietowanych.

Źródła:

• Dekret z dnia 20 lipca 1972 r. o dodatkowych dniach wolnych od pracy (Dz.U. pracy Nr 29, poz. 203)
• Dekret z dnia 14 lipca 1973 r. o dodatkowych dniach wolnych od pracy (Dz. U. z 1972 r. Nr 29, poz. 160)
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy (Dz.U.  1974 Nr 24 poz. 141).
• Raport Hays Poland https://www.hays.pl/4-dni-pracy