Państwowa Inspekcja Pracy – uprawnienia, kontrole, informacje, porady

Państwowa Inspekcja Pracy – organizacja i nadzór nad PIP

Powoływanie i jednostki organizacyjne PIP

Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi, a nadzór nad nią ustawa przekazuje Radzie Ochrony Pracy. Jednostkami organizacyjnymi są: Główny Inspektorat Pracy, okręgowy inspektorat pracy oraz Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy. Główny Inspektor Pracy jest powoływany i odwoływany przez Marszałka Sejmu po wydaniu pozytywnej opinii przez Radę Ochrony Pracy i sejmową komisję. Również Marszałek Sejmu powołuje i odwołuje zastępców Głównego Inspektora Pracy.

Okręgowy inspektorat pracy wraz z centrum poradnictwa wykonuje swoje zadania i prowadzi działanie na terenie zwykle jednego województwa. Okręgowy inspektorat pracy może mieć utworzone oddziały i biura terenowe. Obsada okręgowych inspektoratów należy do kompetencji Marszałka Sejmu na wniosek Głównego Inspektora pracy.

Organem, który zajmuje się nadzorem legalności zatrudnienia i działalności Państwowej Inspekcji Pracy jest Rada Ochrony Pracy. Ustawa przewiduje powołanie członków Rady spośród posłów, senatorów i kandydatów zgłoszonych przez premiera, organizacje związkowe oraz pracodawców. Członkiem Rady Ochrony Pracy nie może zostać pracownik PIP. Podstawą działania Rady jest regulamin zatwierdzony przez Marszałka Sejmu. Zadania Rady to wyrażanie stanowisk dotyczących przede wszystkim programów działania i zadań PIP, okresowej oceny PIP i wniosków z niej wynikających, a także ogólnych problemu ochrony pracy na terenie kraju.

Działanie kontrolne inspektora pracy

Zadaniem PIP jest prowadzenie kontroli, która ma ustalić i udokumentować, czy dana firma przestrzega prawa pracy, a zwłaszcza zasad BHP oraz legalności zatrudnienia. Dotyczy to pracodawców, przedsiębiorców, na których rzecz osoby fizyczne wykonują pracę oraz osób o zarejestrowanej jednoosobowej działalności gospodarczej. W celu przeprowadzenia kontroli (bezpośrednią przyczyną bywa czasem skarga albo zgłoszenie przez centrum poradnictwa) inspektor nie musi zapowiadać swojej wizyty i może się pojawić w firmie o każdej porze dnia i nocy niezapowiedziany.

Stan BHP, legalność zatrudnienia oraz wysokość wynagrodzenia mogą być kontrolowane o każdej porze. Mało tego, Państwowa Inspekcja Pracy może rozpocząć kontrolę w firmie, w której trwa już inna kontrola (na przykład ZUS, Urząd Skarbowy, powiatowa Inspekcja Sanitarna)). Przebieg kontroli inspektor może rejestrować przy pomocy dyktafonu albo kamery.

Jeśli kontrola PIP stwierdzi naruszenie zasad związanych z przestrzeganiem przepisów o zatrudnieniu, ubezpieczeniach społecznych i odpowiednich formach pracy, inspektor ma prawo powiadomić o tym Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Kiedy zaś stwierdzone zostanie naruszenie przepisów podatkowych (na przykład zatrudnianie pracowników bez umowy o pracę), na pewno włączy się akcji kontrola skarbowa. Nielegalne zatrudnianie pracowników z innych krajów, naraża pracodawcę na interwencję policji i straży granicznej. A może zainteresuje cię także ten artykuł o świadectwie pracy?

Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy w firmie

Uprawnienia inspektora PIP podczas kontroli

Do rozpoczęcia kontroli w firmie inspektor nie musi mieć zgody właściciela. Na podstawie legitymacji służbowej i bez przepustki może się swobodnie poruszać po kontrolowanym terenie. Inspektor Państwowej Inspekcji Pracy ma prawo:

• mieć swobodny wstęp do wszystkich obiektów na terenie zakładu pracy;
• w sprawach objętych kontrolą otrzymywać od pracodawcy informacje ustne i pisemne;
• oglądać maszyny, urządzenia oraz pomieszczenie pracy;
• mieć dostęp do dokumentów dotyczących budowy i przebudowy zakładu pracy, z ekspertyzami, wynikami badań i pomiarów oraz dokumentacją techniczną włącznie;
• sprawdzać akta osobowe i dokumenty związane z pracą zatrudnionych osób;
• wglądu w decyzje innych organów kontroli i nadzoru oraz sposobu ich realizacji;
• otrzymać od pracodawcy potrzebnych zestawień, odpisów i wyciągów;
• sprawdzić tożsamość zatrudnionych osób albo przebywających na terenie kontrolowanym.

Na co inspektorzy PIP najczęściej zwracają uwagę

Do najczęstszych przyczyn nakładania mandatów karnych albo kierowania wniosków o ukaranie do sądu należą:

• nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy osób zatrudnionych;
• zawieranie umowy o pracę bez potwierdzenia na piśmie,
• rozwiązanie umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa pracy (rozwiązanie następuje poprzez wygaśnięcie albo przez wypowiedzenie za porozumieniem stron),
• nieprzestrzeganie terminów wypłacania wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń,
• po rozwiązaniu umowy o pracę z pracownikiem nieterminowe wydanie świadectwa pracy (przepisy nakazują wydanie tego dokumentu w ostatnim dniu trwania stosunku pracy),
• zatrudnianie pracowników bez wymaganych badań lekarskich albo bez szkolenia w zakresie BHP,
• niewykonywanie nakazów sądu pracy lub inspektora pracy,
• naruszanie przepisów o zakładowym funduszu socjalnym,
• nieprawidłowości w rozliczeniach z urzędem skarbowym (podatek VAT, zadatek a zaliczka, podatek PIT).

Dokumentacja ustaleń kontrolnych inspektora PIP

Sporządzony po zakończeniu kontroli protokół powinien zawierać:

• pełną nazwę i adres kontrolowanej firmy,
• imię i nazwisko inspektora pracy,
• imię i nazwisko osoby reprezentującej kontrolowaną firmę,
• oznaczenie dni, w których prowadzono kontrolę,
• informację o poprzednich decyzjach i wnioskach PIP oraz o ich realizacji,
• informację o wniesieniu bądź niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu oraz o ewentualnym usunięciu stwierdzonych nieprawidłowości przed zakończeniem kontroli.

Podmiot kontrolowany ma obowiązek zawiadomić w ciągu 30 dni organ Państwowej Inspekcji Pracy o realizacji wniosków pokontrolnych. Jeśli w toku kontroli PIP stwierdzono naruszanie przepisów o zatrudnieniu, inspektor pracy powiadamia niezwłocznie odpowiednie organy, a szczególnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Urząd Skarbowy, Policję lub Straż Graniczną, starostę.

Uprawnienia inspektora pracy

Stwierdzenie przez inspektora pracy naruszenia przepisów prawa pracy, w tym BHP, może spowodować:

• nakaz usunięcia stwierdzonych uchybień,
• nakaz wstrzymania prac, kiedy istnieje zagrożenie życia lub zdrowia pracowników,
• nakaz wstrzymania użytkowania maszyn i urządzeń, które zagrażają pracującym na nich osobom,
• zakaz wykonywania prac w miejscach, które nie odpowiadają przepisom BHP,
• nakaz wypłaty należności za pracę i innych świadczeń przysługujących pracownikom,
• nakaz ustalenia okoliczności i przyczyn zaistniałego wypadku.