Czym jest zachowek, kto jest zobowiązany do jego zapłaty?

Wszelkie kwestie dotyczące zapłaty zachowku wynikają z regulacji ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku, kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93). Co do zasady, zachowek to świadczenie pieniężne wypłacane na rzecz najbliższej rodziny zmarłego, która została pominięta w testamencie.

Strony uprawnione do zachowku po zmarłym zostały wymienione w artykule 991 § 1. W myśl przepisów prawa, zachowek należy się małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkobiercy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy (czyli w przypadku braku testamentu).

Jeżeli strona uprawniona do zachowku jest trwale niezdolna do pracy lub jeżeli zstępny uprawniony do zachowku jest małoletni, należą mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który przysługuje mu na mocy dziedziczenia ustawowego. W pozostałych przypadkach, dziedziczący na mocy testamentu może być zobowiązany do zapłaty zachowku w wysokości połowy udziału, który przypadałby spadkobiercy ustawowemu. W zapisach artykułu 991 & 2 znajdziemy informację:

„Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

W związku powyższym, spadkobierca testamentowy może zostać powołany do płacenia zachowku. W wyliczeniu wartości udziału spadkowego (podstawy obliczenia zachowku) uwzględnia się wszystkich spadkobierców dziedziczących z ustawy (w tym spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek). W uwzględnieniu podstawy zachowku należy ominąć spadkobierców wydziedziczonych, a także spadkobierców, którzy zrzekli się prawa do dziedziczenia. W osobnym artykule przeczytasz, jak przeprowadzić odrzucenie spadku u notariusza.

Jak uniknąć zachowku? Czy można ominąć zapłaty?

Jak nie płacić zachowku? Wydziedziczenie

Jednym ze sposobu uniknięcia konieczności płacenia zachowku jest wydziedziczenie spadkobiercy ustawowego. Wszelkie formalności muszą zostać dokonane za życia spadkodawcy. Wydziedziczenie zostało uregulowane w artykule 1008 kodeksu cywilnego.

Co do zasady, spadkodawca ma prawo do wydziedziczenia w testamencie swojego małżonka, zstępnych oraz rodziców. W ten sposób strona dziedzicząca na mocy testamentu może nie płacić zachowku ani żadnych innych świadczeń finansowych na rzecz spadkobierców ustawowych. Warto pamiętać, że wydziedziczenie może nastąpić tylko w sytuacji, jeśli uprawniony do zachowku:

  1. „wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
  2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
  3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Jedną z dróg, by ominąć płacenie zachowku, jest wydziedziczenie w testamencie. Powód wydziedziczenia musi zostać spisany w treści testamentu. Nie można ominąć zachowku, jeśli spadkodawca wybaczył uprawnionemu do zachowku. Jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie będzie uznane za skuteczne, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Sprawdź także ten artykuł na temat zachowku po rodzicach.

Jak uniknąć płacenia zachowku od darowizny mieszkania

W wielu przypadkach jeden ze spadkobierców utrzymuje bardzo bliskie kontakty ze spadkodawcą, pomaga mu w codziennym funkcjonowaniu i sprawuje nad nim opiekę. W tym samym czasie inni bliscy mogą nie brać udziału w pomocy spadkodawcy. Jednak nie oznacza to, że będą stronami pozbawionymi prawa do dziedziczenia ustawowego i zachowku. Warto zauważyć, że spadkobierca testamentowy może być zobowiązany do zapłaty zachowku od darowizny. Dobrym przykładem jest sytuacja, w której spadkodawca przepisuje nieruchomość na daną osobę w zamian za opiekę. Po śmierci spadkodawcy taka osoba może zostać zobowiązana do płacenia zachowku od darowizny.

Alternatywnym rozwiązaniem będzie umowa dożywocia, która polega na tym, że właściciel przenosi własność nieruchomości na rzecz drugiej strony umowy. Przeniesienie własności nie odbywa się za darmo, lecz za zobowiązanie drugiej strony umowy do świadczenia dożywotniej opieki. Czym różni się umowa dożywocia od darowizny? Najważniejszą różnicą jest fakt, że umowa dożywocia nie zobowiązuje strony umowy do płacenia zachowku (tak jak ma to miejsce w przypadku zachowku od darowizny). Umowa dożywocia nie jest darowizną, a własność nieruchomości została przekazana w zamian za określone czynności (opiekę). W związku z tym strona umowy może nie płacić zachowku nawet wtedy, jeśli spadkobiercy ustawowi domagają się jego zapłaty.

Jak uniknąć zachowku poprzez niegodność dziedziczenia?

Istnieje jeszcze jeden sposób na to, by nie płacić zachowku. Sytuacja dotyczy osób uznanych za niegodne dziedziczenia. Za niegodnego uznaje się spadkobiercę, który:

  • Umyślnie dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
  • Nakłonił spadkodawcę podstępem lub groźbą do sporządzenia bądź odwołania testamentu. W tej grupie mieszczą się również spadkobiercy ustawowi, którzy przeszkodzili spadkodawcy w sporządzeniu lub odwołaniu testamentu,
  • Umyślnie zniszczył bądź ukrył testament spadkodawcy, przerobił lub podrobił testament bądź świadomie skorzystał z testamentu, który został podrobiony lub przerobiony przez inną osobę.

W powyższych przypadkach spadkobierca ustawowy może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Dla przykładu, jeśli spadkobierca umyślnie dopuści się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy (np. dokona uszczerbku na zdrowiu spadkodawcy) może zostać wykluczony z prawa do zachowku. W ten sposób można ominąć zachowek i nie płacić go spadkobiercy ustawowemu.

Wiesz już, jak uniknąć zachowku od spadku lub od darowizny. Jeśli chcesz uzyskać więcej praktycznych porad, zapoznaj się z pozostałymi artykułami w naszym serwisie. W osobnych artykułach podpowiadamy między innymi, na czym polega ubezwłasnowolnienie i odrzucenie spadku przez małoletniego. A może zainteresuje Cię również odrzucenie spadku u notariusza bądź, chcesz wiedzieć, ile punktów karnych można mieć?

ikona podziel się Przekaż dalej