Jak spisać testament bez prawa do zachowku? Praktyczne porady

Testament i płacenie zachowku

Czym jest zachowek i kto ma do niego prawo?

Jeśli spadkobierca nie sporządził testamentu, kodeks cywilny przewiduje dziedziczenie ustawowe, które wskazuje zasady tworzenia grupy spadkobierców w określonej ustawą kolejności. Zmiana ustawowej kolejności dziedziczenia wymaga sporządzenia testamentu. Rozporządzanie w testamencie majątkiem zgodnie ze swoją wolą, umożliwia pozbawienie prawa do spadku najbliższych krewnych. Tyle tylko, że pominięci w testamencie krewni mogą dochodzić od spadkobierców prawa do zachowku.

Osoby pominięte w testamencie albo uwzględnieni w niższej wysokości, niż przewidują to zasady ustawowe, mają prawo do gwarantowanego świadczenia – zachowku. Instytucja zachowku ma zabezpieczyć osoby blisko spokrewnione z autorem testamentu przed niesprawiedliwością. Nie jest to rozwiązanie oceniane przez wszystkich jednoznacznie pozytywnie. Zwolennicy zachowku uważają, że pozwala on uniknąć przekazania spadku partnerowi z pominięciem dzieci spadkodawcy. Z drugiej strony płacenie zachowku jest krytykowane, ponieważ podważa prawo spadkodawcy o decydowaniu o swoim majątku, na który sam pracował całe życie.

Jeśli spadkodawca pominął w swoim testamencie osoby najbliższe, to znaczy małżonka, dzieci, wnuki bądź rodziców, którzy dziedziczyliby według zasad ustawowych, mogą oni dochodzić wypłaty zachowku. Ograniczona grupa uprawnionych do tego świadczenia wynika z zamiaru ustawodawcy, aby zabezpieczyć jedynie osoby najbliżej ze spadkodawcą spokrewnione.

Wysokość zachowku i osoby zobowiązane do zapłaty

Istnieją pewne zasady, jak spisać testament bez prawa do zachowku, jednak zwykły testament umożliwia z reguły uzyskanie zachowku, chociaż wymaga to czasu. Zachowek wypłacają spadkobiercy testamentowi wspólnie i takim samym zakresie. Aby nie płacić tego świadczenia, muszą istnieć ku temu uzasadnione przesłanki.

Wysokość zachowku, jako kwoty należnej do zapłaty, jest wyliczana zgodnie z zasadami kodeksu cywilnego. Do tego przepisu kodeksu przewidują kilka operacji:

• ustalenie wysokości udziału, który przysługiwałby w spadku na skutek dziedziczenia ustawowego;
• ustalenie wysokość zachowku należnego dla danej kategorii osób (przyjęcie odpowiedniego ułamka – 1/2 albo 2/3). Zasadą jest, że zachowek należy się w wysokości 1/2 udziału spadkowego, który powinien przysługiwać osobie uprawnionej do otrzymania zachowku. Osobom małoletnim oraz osobom trwale niezdolnym do pracy należy się 2/3 udziału.
• obliczenie substratu zachowku;
• obliczenie konkretnej kwoty zachowku do zapłaty.

Pojęcie substratu zachowku obejmuje wartość spadku po doliczeniu darowizny oraz zapisów windykacyjnych. W praktyce zasady ustalania zachowku nie są zbyt skomplikowane. Zamiast czasochłonnego załatwiania procedur, bardziej korzystne bywa zawarcie ugody. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także ten artykuł na temat wydziedziczenia.

Jak spisać testament bez prawa do zachowku?

Wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia

W praktyce zachowek zawsze otrzyma małżonek i dzieci, natomiast niekoniecznie rodzice i dziadkowie. Dziedziczenie ustawowe przewiduje kilka grup spadkowych. Jeśli niemożliwe jest dziedziczenie osób z pierwszej grupy, zachowek będzie dotyczył grupy drugiej. Gdyby spadkodawca nie miał dzieci, o zachowek mogą ubiegać się jego rodzice.

Spisujący testament może mieć ważne powody, aby pominąć w testamencie małżonka, dzieci albo rodziców. Tyle tylko, że do wydziedziczenia i pozbawienia prawa do zachowku konieczne są konkretne przesłanki. Na dodatek prawo do zachowku przechodzi na dzieci wydziedziczonego, jeśli je posiada. Jeśli spadkodawca nie może wykazać ważnej przyczyny wydziedziczenia, a jedynie zastanawia się, jak spisać testament bez prawa do zachowku, taki zapis będzie łatwo obalony.

Z możliwości ubiegania się o zachowek może wyeliminować niegodność dziedziczenia. Spadkobierca mógł na przykład popełnić przestępstwo wobec spadkodawcy albo zniszczyć testament. Jeśli sąd uzna takiego spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia, straci on prawo do spadku i zachowku.

Inne przyczyny pozwalające uniknąć płacenia zachowku

Istnieje możliwość zawarcia z przyszłym spadkobiorcą umowy, w której zrzeknie się on prawa do dziedziczenia. W sposób dobrowolny traci spadek i prawo do zachowku. Rozwiązanie jest proste i jednoznaczne, tylko wymaga zgody obu stron.

Osoba uprawniona do zachowku nie może odkładać wniesienia powództwa w tej sprawie w nieskończoność. Od dnia otwarcia testamentu może to zrobić w ciągu pięciu lat. Próba ubiegania się o zachowek przez małżonka, dzieci albo rodziców po tym terminie może zostać oddalona pod zarzutem przedawnienia. Spisanie z jednym z najbliższych spadkobierców umowy dożywocia również pozwala uniknąć zapłaty dochowku w przyszłości. Nabycie własności na podstawie dożywocia wyłącza tę nieruchomość z majątku dzielonego w spadku. Dokonanie za życia darowizny nie zwalnia z obowiązku wypłaty zachowku w przyszłości.

Jako argument dla uzyskania decyzji sądu o niepłaceniu zachowku albo przynajmniej płaceniu w niższej wysokości, prawnicy stosują artykuł 5. Kodeksu cywilnego. Mówi on, że „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.” Zapis jest dosyć ogólny i w tej ogólności istnieje ostatnia szansa na korzystne rozstrzygnięcie sprawy.