Na czym polega i jak przeprowadzić zrzeczenie się dziedziczenia? Wyjaśniamy
Skutki uzyskania ustawowego prawa do spadku nie zawsze bywają korzystne. Wartość odziedziczonego majątku może być znacznie niższa od obciążających go długów. Istnieją również inne sytuacje, które uzasadniają zrzeczenie się dziedziczenia albo odrzucenie spadku. Przepisy prawa cywilnego przewidują takie wyłączenie od dziedziczenia. Jedną z możliwości jest umowa zrzeczenia się spadku.
Jeśli planujesz remont lub wykończenie wnętrz, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza zyskasz dostęp do najlepszych ofert.
Z tego artykułu dowiesz się:
Zrzeczenie się dziedziczenia czy odrzucenie spadku?
Wyłączenie od dziedziczenia na dwa sposoby
Podstawowa różnica między instytucją prawa cywilnego zrzeczenia się dziedziczenia i instytucją odrzucenia spadku polega na różnym czasie ich powstawania. Odrzucenie spadku następuje notarialnie albo sądownie w ciągu sześciu miesięcy od dowiedzenie się o śmierci spadkodawcy. Skutki jednostronnego oświadczenia woli przez ustawowego spadkobiercę chronią go zwykle przed długami wchodzącymi w skład spadku. W takim wypadku do odrzuconego spadku są powoływane inne osoby zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, na przykład wnuki i prawnuki spadkodawcy.
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zatwierdzona notarialnie zawarta między przyszłym spadkodawcą i ustawowym spadkobiorcą. Zrzeknięcie się przez dzieci prawa do majątku musi więc nastąpić za życia rodziców, po których dziedziczą. Jeśli umowa nie stanowi inaczej, zrzekający się oraz jego dzieci i wnuki zostają wyłączeni od dziedziczenia. Działa to tak, jakby wyłączeni nie dożyli otwarcia spadku. Spadek przypada w udziale pozostałym spadkobiercom.
Umowa w formie aktu notarialnego między spadkodawcą i spadkobiorcą ustawowym umożliwia regulowanie podziału spadku w umówiony sposób. Jeśli na przykład za życia rodziców został przekazany na rzecz dziecka znaczny majątek w formie darowizny, może ono zrzec się dziedziczenia, aby w przyszłości spadek przypadł w udziale drugiemu dziecku spadkodawcy. W ten sposób, na drodze umowy, a nie wydziedziczenia, można pozbawić określone osoby prawa do zachowku.
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Kwestie dotyczące dziedziczenia reguluje kodeks cywilny. Zgodnie z artykułem 1048 k.c. spadkobierca ustawowy może zawrzeć umowę z przyszłym spadkodawcą i zrzec się po nim dziedziczenia. Taka umowa musi być potwierdzona notarialnie. Stroną umowy może być każdy ustawowy spadkobierca bez względu na kolejność powołania do spadku po przyszłym spadkodawcy.
Przedmiotem umowy zrzeczenia się dziedziczenia jest tylko ustawowe prawo dziedziczenia, co oznacza, że jej skutki prawne nie dotyczą dziedziczenia na podstawie testamentu. Zrzeczenie się dziedziczenia na mocy umowy notarialnej z przyszłym spadkodawcą nie wyklucza dziedziczenia z mocy testamentu. Skutki umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia następują dopiero w momencie śmierci spadkodawcy. Spadkobierca, który zawarł z żyjącym jeszcze spadkodawcą taką umowę, nie dziedziczy po zmarłym, jak również nie może dochodzić prawa do zachowku po nim.
Zgodnie z art. 1049 kodeksu cywilnego umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia przez potencjalnego spadkobiorcę obejmuje również jego zstępnych, czyli dzieci obecnych, jak również tych, które się ewentualnie urodzą po dacie podpisania umowy. Umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia można zawrzeć ze spadkodawcą u notariusza poprzez pełnomocnika z udzielonym szczegółowym pełnomocnictwem.
Spadek odziedziczony z długami
Prawo jest tak skonstruowane, że spadkobiercy ustawowi dziedziczą nie tylko aktywa. Ale i zobowiązania spadkodawcy. To oznacza w praktyce, że spadek może przynieść czasem nie tyle szybkie wzbogacenie, co finansową ruinę. Na szczęście można ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi spadkowe, podejmując określone działania.
Spadkobiorca ma termin sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o dziedziczeniu, na odrzucenie spadku. Jeśli w tym czasie nie zostanie złożone sądowe albo notarialne oświadczenie o odrzuceniu spadku albo przyjęciu go z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe w pełnej wysokości. Długi mogą przewyższać wartość spadku i wtedy pozostaje ewentualnie ogłoszenie upadłości konsumenckiej. To z kolei wiąże się z licznymi komplikacjami w przyszłości.
Trzeba też wziąć pod uwagę, że odrzucenie spadku przez jednego spadkobiercę przenosi automatycznie prawo spadkowe na jego zstępnych. Bardziej kompleksowo działa inna metoda rozwiązywania problemów spadkowych, a mianowicie instytucja zrzeczenia się dziedziczenia. Sprawdź także ten artykuł o spadku po rodzicach i dalszej rodzinie.
Powody i skutki umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia
Przyczyny zawierania umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia
Skutki prawne umowy między spadkodawcą a spadkobiercami ułatwiają czasem uregulowanie ważnych spraw spadkowych. Jeśli na przykład istnieją przyczyny wynikające z art. 1008 k.c. umożliwiające wydziedziczenie spadkobiercy, dobrowolne zrzeczenie się dziedziczenia przez tę osobę umożliwia pozbawienie prawa do zachowku bez ujawniania i publikowania w testamencie kłopotliwych faktów. Notarialna umowa daje skuteczną gwarancję, że ten spadkobierca nie będzie w przyszłości wnosić żadnych roszczeń spadkowych.
Niektóre osoby z grona spadkobierców ustawowych mogły wcześniej otrzymać od spadkodawcy darowizny. Aby uniknąć sporów o zaliczanie darowizn przy podziale spadku, obdarowane osoby mogą podpisać umowy notarialne o zrzeczeniu się dziedziczenia. Zapobiega to problemom z podziałem majątku spadkowego oraz eliminuje ewentualne spory na tym tle.
Podobny cel mógłby spadkodawca osiągnąć, przekazując spadek wskazanej osobie. Tyle tylko, że zstępni, małżonek i rodzice zachowaliby prawo do zachowku. Zgodnie z kodeksem cywilnym zachowek stanowi wyłącznie zapłatę za określoną część spadku i nie może być zrealizowany w formie rzeczowej. Konieczność realizacji zachowku przez spadkobiercę, który nie dysponuje odpowiednimi środkami, może doprowadzić odziedziczony majątek do upadku.
Skutki zawarcia umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia dla spadkobiercy i spadkodawcy
Zrzeczenie się dziedziczenia powoduje takie same skutki wyłączenia od dziedziczenia, jak w przypadku śmierci spadkobiorcy. Poza tym zrzeczenie się dziedziczenia wiąże się z rezygnacją z zachowku. Można powiedzieć, że właśnie ten aspekt umowy między spadkodawcą i spadkobiercą ma największe znaczenie. Odsunięcie kogoś od dziedziczenia jest możliwe poprzez sporządzenie testamentu. Tyle tylko, że spadkobierca wyłączony w ten sposób ze spadkobrania nadal zachowa prawo do zachowku.
Zrzeczenie się dziedziczenia w formie notarialnej umowy pociąga za sobą skutki również wobec dzieci i wnuków zrzekającego się. W ten sposób z udziału w spadku wyłączona zostaje cała grupa osób. Kodeks cywilny przewiduje jednak możliwość postanowienia w umowie, że skutki zrzeczenia się dziedziczenia dotyczą wyłącznie spadkobiercy ustawowego. Zstępni będą w takim wypadku dziedziczyć po spadkodawcy zgodnie z ustawą.
Zgodnie z obowiązującym prawem zmiana okoliczności zaistniałych po podpisaniu umowy między spadkodawcą i spadkobiercą ustawowym nie wpływa na tę umowę. Inaczej mówiąc, może się zdarzyć, że majątek spadkodawcy zostanie powiększony po zawarciu umowy w istotny sposób. Mający tego świadomość spadkobierca nie dokonałby zrzeczenia się dziedziczenia, jednak umowa obowiązuje go nadal.
Zmiana zakresu albo odwołanie zrzeczenia się dziedziczenia
Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia pociąga za sobą poważne skutki prawne dla obu stron. Z zasady również dzieci wnuki zrzekającego się objęte są tą umową, chyba że postanowiono inaczej. Warunkiem ważności umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia jest zawarcie jej za życia spadkodawcy. W praktyce może się okazać, że po wielu latach ustawowy spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia, zmienił zdanie w tej sprawie. Art. 1050 kodeksu cywilnego pozwala na odwołanie wcześniejszej umowy. Musi to jednak zostać wykonane w odpowiedniej formie i czasie.
Odwołanie zrzeczenia się dziedziczenia musi mieć formę aktu notarialnego. Nową umowę podpisują w obecności notariusza strony, który zawarły kiedyś umowę o wyłączeniu od dziedziczenia, czyli spadkodawca oraz ustawowy spadkobierca. Osoba notariusza nie ma natomiast znaczenia; nie musi być ten sam, który potwierdzał pierwszą umowę.
Umowa o odwołaniu zrzeczenia się dziedziczenia może zmieniać pierwotne warunki albo przywracać prawo do spadku i zachowku. Odwołanie zrzeczenia się dziedziczenia można przeprowadzić w dowolnym czasie pod warunkiem jednak, że obie strony umowy żyją. Jeśli spadek został otwarty, to znaczy spadkodawca nie żyje, skutków zrzeczenia się dziedziczenia nie da się już odwołać.
Zachowek jako udział spadkowy dziedziczenia ustawowego
Zdarza się, że najbliższą rodzinę spadkodawcy pomija testament albo darowizna zrealizowana za jego życia. Osoby te są uprawnione do zachowku, czyli określonej wartości udziału spadkowego. Mogą dochodzić swoich praw, ale wyłącznie do zapłaty za przysługującą im część spadku, bez możliwości domagania się jakiegokolwiek składnika rzeczowego majątku. Nawiasem mówiąc, w drodze dziedziczenia na inne osoby może przechodzić prawo majątkowe autorskie. Zachowek jest instytucją mającą na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed niekorzystnymi dla nich rozporządzeniami majątkiem.
Zachowek może być odziedziczony przez małżonka spadkodawcy oraz jego zstępnych (zstępni to dzieci, wnuki, prawnuki). W określonych przypadkach roszczenia o zachowek nie przysługują. Dzieje się tak między innymi w sytuacji, jeśli osoby odrzuciły spadek albo potwierdziły notarialnie zrzeknięcie się dziedziczenia. Jeśli natomiast osoba dziedzicząca odrzuciła spadek albo została wydziedziczona, zachowek przechodzi na rzecz dziecka lub wnuka tej osoby (zstępni). Praw do zachowku można dochodzić w sądowym postępowaniu cywilnym w drodze procesu. Jest na to okres pięciu lat po tym, jak został ogłoszony testament i otwarty spadek.
Odwołanie albo modyfikacja umowy, na podstawie której ustalono zrzeczenie się dziedziczenia, musi być przeprowadzone w kancelarii notarialnej. Związane są z tym oczywiście pewne koszty. Doliczyć należy koszty wypisów aktu notarialnego.