Wydziedziczenie a zachowek - informacje, przepisy, porady praktyczne

Testament i zachowek według litery prawa

Zanim omówimy, czym charakteryzuje się wydziedziczenie a zachowek, określimy istotę samego zachowku. Jest to jedno ze świadczeń utworzonych na mocy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93). Najprościej ujmując, prawo do zachowku uzyskują najbliżsi członkowie rodziny, którzy dziedziczyliby z mocy ustawy, gdyby spadkodawca nie spisał testamentu. Prawo do zachowku uzyskuje małżonek, zstępni oraz rodzice spadkodawcy. Artykuł 991 §2 traktuje następująco:

„Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Dla przykładu, pominięty w testamencie małżonek lub dziecko spadkodawcy mogą ubiegać się od spadkobiorcy świadczenia finansowego z tytułu zachowku. Wysokość zachowku wynosi połowę wartości, która przysługiwałaby spadkobiercy ustawowego, gdyby nie fakt spisania testamentu.

Testament może także zawierać informacje o wydziedziczeniu spadkobiercy ustawowego. Czy w tym przypadku spadkobierca ustawowy pozostaje bez prawa do zachowku? Jakie warunki muszą zaistnieć, by spadkobierca ustawowy (na przykład dziecko spadkodawcy) mógł zostać wydziedziczony w testamencie.

Wydziedziczenie a zachowek. Czy wydziedziczony w testamencie pozostaje bez prawa do zachowku?

Krewny wydziedziczony w testamencie pozostaje bez prawa do zachowku. W związku z tym nie przysługują mu żadne świadczenia finansowe ze strony spadkobierców testamentowych. Warto zauważyć, że prawidłowo przeprowadzone wydziedziczenie może nastąpić jedynie w zapisach testamentu. Polskie prawo przewiduje możliwość wydziedziczenia (i tym samym pozbawienia prawa do zachowku) w kilku określonych przypadkach .W zapisach artykułu 1008 Kodeksu Cywilnego znajdziemy informację o tym, że wydziedziczenie może nastąpić, jeśli spadkobierca ustawowy:

1. „wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Powód wydziedziczenia musi być precyzyjnie określony w testamencie. Jedną z przyczyn wydziedziczenia i pozbawienia prawa do zachowku zachowuje się w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Spadkodawca powinien wskazać przyczynę wydziedziczenia w zapisach testamentu, jednak nawet w tej sytuacji istnieje możliwość odzyskania prawa do zachowku. 

Wydziedziczony spadkobierca ustawowy (np. dziecko) uzyskuje prawo do zachowku, jeśli spadkodawca mu wybaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie posiadał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie może zostać uznane za skuteczne, ale tylko w przypadku, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Wydziedziczony w testamencie, któremu spadkodawca nie wybaczył pozostaje bez prawa do zachowku. Warto także zauważyć, że wydziedziczony na mocy testamentu traci prawo do zachowku, jednak wydziedziczenie nie przechodzi na jego zstępnych (np. na dziecko wydziedziczonego). W tym przypadku dziecko może uzyskać prawo do zachowku, którego pozbawiono jego rodzica. Wiesz już, czym jest wydziedziczenie a zachowek. A może zainteresuje Cię również, na czym polega ograniczona zdolność do czynności prawnych? Sprawdź także ten artykuł na temat zachowku po rodzicach.

Czy wydziedziczony może walczyć o przywrócenie prawa do zachowku?

Wydziedziczony w testamencie może walczyć o uzyskanie prawa do zachowku. Istnieje kilka sposobów, które mogą okazać się skuteczne. Pierwszy sposób to zakwestionowanie wydziedziczenia. Jak już wiemy, powód wydziedziczenia musi zostać precyzyjnie określony. Dzięki temu wydziedziczony może próbować zakwestionować istnienie czynnika, który stał się oficjalnym powodem wydziedziczenia w testamencie. Procedura nie jest prosta i wymaga zebrania dowodów.

Drugi sposób to podważenie całego testamentu. Testament jest nieważny, jeśli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome bądź swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Nieważność może być także wynikiem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu w takiej treści. Nieważność testamentu można też stwierdzić, jeśli został spisany pod wpływem groźby. Podważenie testamentu może także wynikać z faktu, że został sporządzony maszynowo, a nie odręcznie lub jeśli nie posiada podpisu spadkodawcy.

Za trzeci sposób należy uznać przebaczenie. Warto pamiętać, nie można wydziedziczyć spadkobiercy, jeśli spadkodawca mu wybaczył. W takiej sytuacji spadkobiorca powinien zgromadzić dowody lub świadków, którzy potwierdzą, że spadkodawca mu wybaczył. Postępowanie sądowe może być bardzo skomplikowane, jednak otwiera drogę do uzyskania prawa do zachowku.