Zaniedbane groby. Co się dzieje, gdy grób przestaje być opłacany?
Na wielu polskich cmentarzach można zaobserwować przykry widok starych, zaniedbanych lub zniszczonych grobów. W tym miejscu pojawia się pytanie, kto jest odpowiedzialny za sprzątanie grobu? Co staje się w przypadku, gdy grób przestaje być opłacany?
Jeśli planujesz remont lub wykończenie wnętrz, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza zyskasz dostęp do najlepszych ofert.
Z tego artykułu dowiesz się:
Kto powinien sprzątać grób? Kto ma do niego prawo?
Obowiązkiem sprzątania grobu objęty jest właściciel pomnika. To on powinien dbać o jego utrzymanie i prawidłowy stan. Na niego spadnie też odpowiedzialność w przypadku, gdy część pomnika odpadnie i uszkodzi miejsca sąsiednie. Warto tutaj zwrócić uwagę, że o ile samo wykupienie miejsca na cmentarzu dotyczy wyłącznie użytkowania, o tyle stawiając grób, stajemy się jego właścicielami i osobami odpowiedzialnymi za utrzymanie porządku. Zatem możemy uprościć zasadę do jednego sformułowania. Osoba inwestująca w zakup grobowca jest jednocześnie odpowiedzialna za jego stan i utrzymanie czystości. Obowiązek sprzątania i utrzymania porządku na grobie przechodzi w dalszej kolejności na następców osoby, która postawiła pomnik i wykupiła miejsce na cmentarzu.
W uproszczeniu, prawo do grobu posiada osoba, która dokonała rezerwacji miejsca u zarządcy cmentarza. To ona posiada pierwszeństwo w decydowaniu o możliwości pochówku w danym grobie, może zlecić postawienie pomnika i to ona zostaje zobowiązana do utrzymania należytego porządku. Po śmierci osoby uprawnionej, prawo do grobu przysługuje najbliższym krewnym. Co ważne, nie jest to uprawnienie o charakterze majątkowym, ale osobistym. W przypadku prawa do grobu nie stosuje się ogólnych zasad dziedziczenia. Stosowne prawo do chowania zwłok znajdziemy w zapisach Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych. W artykule 10.1. czytamy:
„Prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:
- pozostały małżonek(ka);
- krewni zstępni;
- krewni wstępni;
- krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;
- powinowaci w linii prostej do 1 stopnia”.
W rzeczywistości trudno jest wytypować jednego krewnego, który jest odpowiedzialny za utrzymanie porządku na grobie, w przypadku śmierci osoby uprawnionej. Obowiązek ten może być rozdzielany po równo i często staje się przedmiotem sporów. W praktyce sprzątaniem nagrobków na ogół zajmują się osoby o największym stopniu zażyłości ze zmarłym. Taka dbałość ma w dużej mierze oparcie w zasadach współżycia społecznego i obyczajach kulturowych. Prawa do użytkowania miejsca grzebalnego nie można odsprzedać osobie trzeciej. Jedynym właścicielem miejsc pochówku jest zarządca cmentarza. Dysponent miejsca grzebalnego może jedynie uiścić opłatę prolongacyjną, dającą możliwość użytkowania miejsca przez kolejne lata.
Warto także zaznaczyć, że otoczenie pomników nie jest własnością fundatora pomnika lub jego krewnych. Wszystkie „części wspólne” są w posiadaniu zarządcy cmentarza. W związku z tym, za czystość chodników, stan alejek, wycinanie drzew oraz koszenie traw odpowiada zarządca cmentarza.
Co dzieje się z nieopłaconymi grobami, czy mogą być odsprzedane?
Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych traktuje, że grób nie może być użyty do ponownego pochówku przed upływem 20 lat. Opłata za miejsce na cmentarzu jest na ogół ustalana właśnie na wspomniany okres 20 lat. Jeśli po upływie tego czasu fundator grobu uiści kolejną opłatę (tzw. opłatę prolongacyjną), prawo do miejsca na cmentarzu będzie przedłużone o następne 20 lat. W tej sytuacji zarządca cmentarza nie może usunąć grobu ani dokonać ponownej odsprzedaży miejsca pochówku.
Sytuacja komplikuje się, gdy zmarli nie pozostawili po sobie krewnych lub gdy nie poczuwają się oni do odpowiedzialności za opiekę nad grobowcem. Brak przedłużenia opłaty za miejsce na cmentarzu umożliwia zarządcy użycie go do ponownego pochówku. Prawo wymaga przeniesienia szczątków osób poprzednio pochowanych w innym miejscu, wyznaczonym na tym samym cmentarzu. Sytuacja nieopłaconych grobów będzie uzależniona od zarządcy cmentarza. W niektórych miejscach nieopłacone groby niszczeją bez opieki i ingerencji. W przypadku małych cmentarzy komunalnych z ograniczoną ilością przestrzeni zarządca może zdecydować się na dokonanie ekshumacji, przeniesienie szczątków i rozbiórkę starego nagrobka. Powstające w ten sposób wolne miejsce na cmentarzu może zostać ponownie sprzedane.
Przepisom o ponownym pochówku nie podlegają rodzinne groby murowane, przeznaczone do pochówku więcej niż jednej osoby oraz miejsca przeznaczone do chowania urn (kolumbaria, nisze urnowe). Sprawdź także ten artykuł z aktualnym cennikiem pogrzebów w Polsce.
Co dzieje się ze szczątkami w przypadku dalszej odsprzedaży miejsca na cmentarzu?
Nieopłacony grób może zostać ponownie wykorzystany po upływie 20 lat od pochówku i nieuiszczenia opłaty prolongacyjnej. Zarządcy cmentarzy nie działają tu z dnia na dzień. W przypadku podjęcia decyzji o likwidacji nieopłacanych miejsc na cmentarzu, na nagrobkach często umieszcza się specjalną tablicę informacyjną. Ma to na celu zawiadomienie rodziny o konieczności dokonania opłaty prolongacyjnej. Dokładny regulamin związany z likwidacją nieopłacanych grobowców powinien być dostępny w regulaminie cmentarza. Nie każdy cmentarz informuje dysponentów o braku wpłaty prolongacyjnej. W niektórych przypadkach regulamin traktuje brak wpłaty jako rezygnację z miejsca na cmentarzu. Co ważne, nie ma tu znaczenia czy grób jest zadbany bądź regularnie odwiedzany. Brak wpłaty może oznaczać, że miejsce na cmentarzu zostanie ponownie odsprzedane. Taka praktyka nie jest obowiązkiem, lecz uprawnieniem zarządcy cmentarza. Jeśli dysponent grobu uiści kolejną opłatę, zachowuje prawo do użytkowania miejsca na cmentarzu na kolejne 20 lat. W tej sytuacji zarząd cmentarza nie ma prawa do dalszej odsprzedaży miejsca grzebalnego.
Nieopłacony nagrobek może być rozebrany. Na ogół usuwa się tylko elementy zewnętrzne (płytę nagrobną, nazwiska osób poprzednio pochowanych). Wszystkie dane o zmarłych nadal muszą znajdować się w księgach cmentarnych.
Zarządca cmentarza jest zobowiązany do zebrania szczątków i fragmentów trumny oraz umieszczenia ich w innym miejscu (na przykład w ossarium) na tym samym cmentarzu. Prawo nie zezwala na ponowne udostępnienie miejsca na cmentarzu oraz jednoczesne pozostawienie w nim szczątków ludzkich. W przypadku ponownej odsprzedaży miejsca na cmentarzu wszystkie koszty związane z likwidacją poprzedniego grobowca ponosi zarządca cmentarza.