Jak zostać rodziną zastępczą? - zasady, formalności, porady prawnika, ciekawostki

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Krystyna FranczukDrukujUdostępnij

Rodzina zastępcza – krótka charakterystyka

Zastępcza rodzina dla dziecka – kiedy i dlaczego?

Zgodnie z prawem rodzina zastępcza to jedna z form opieki nad dzieckiem/dziećmi. Sytuacja ma miejsce, kiedy rodzice biologiczni nie są zdolni do sprawowania opieki. Funkcją rodziny zastępczej jest (jak sama jej nazwa wskazuje) stworzenie warunków podobnych do tych, które zapewniają rodzice biologiczni dla dziecka w naturalnej sytuacji.

Aby zostać rodziną zastępczą, trzeba spełnić konkretne wymogi. Sposób załatwiania formalności, wymagania czy dokumenty konieczne do złożenia będą zależeć od rodzaju rodziny zastępczej. Obecnie w Polsce można spotkać się z pojęciem zawodowej rodziny zastępczej i niezawodowej rodziny zastępczej.  Warto również zauważyć, że istnieje znacząca różnica między byciem rodzicem zastępczym a rodzicem adopcyjnym, o czym będzie wspomniane w ostatnim akapicie.

Zawodowa czy niezawodowa ? Rodzaje rodzin zastępczych

Rodzina zastępcza spokrewniona to opieka sprawowana nad dzieckiem przez osoby spokrewnione wstępnie. Co to oznacza? Rodzicem zastępczym mogą zostać dziadkowie, pradziadkowie i rodzeństwa dziecka. Natomiast rodzinę zastępczą niespokrewnioną mogą tworzyć ciocie, wujkowie czy osoby spokrewnione w dalszej linii. Również zaliczają się do tego grona osoby całkiem niespokrewnione z dzieckiem np. osoby wskazane przez rodziców biologicznych.

Zawodowa rodzina zastępcza to forma pomocy dla dziecka, która jest dla rodziców zastępczych pracą zarobkową. Dlatego też jednym z ważnych wymagań jest zdolność do pracy osób kandydujących jako zawodowy rodzic zastępczy. W sposób podobny działa tzw. pogotowie rodzinne, ale w tym przypadku pobyt dziecka jest dość krótki (do 4 miesięcy). Funkcją pogotowia rodzinnego jest opieka nad dzieckiem do czasu ustalenia jego sytuacji prawnej lub unormowania warunków do dalszego życia w rodzinie biologicznej.

Jednym z ostatnich rodzajów rodzin zastępczych są tzw. rodziny zastępcze specjalistyczne. Są one przeznaczone dla dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności i dla dzieci z trwającym postępowaniem sądowym. Zastępcze rodziny specjalistyczne to również pomoc dla nieletnich matek z dziećmi. Warto na koniec wspomnieć o rodzinnym domu dziecka, które jeszcze do niedawna był nazywany wielodzietną rodziną zastępczą. Może w nim przebywać do 8 dzieci jednocześnie.

Jak zostać rodziną zastępczą?

Jakie warunki należy spełnić?

Wymagania dotyczące osób kandydujących na rodziców zastępczych zależą od kilku czynników. Przede wszystkim stan cywilny będzie miał znaczenie. Bycie singlem nie przekreśla możliwości stania się rodzicem zastępczym. Ważne jest jednak, aby dokładnie przemyśleć wszystko i móc stworzyć przestrzeń w swoim życiu dla dziecka.

W przypadku małżeństw konieczna jest chęć zaangażowania się w stworzenie rodziny zastępczej przez oboje małżonków. Decyzja nie może być podjęta jedynie przez jednego z nich. Podobnie będzie w przypadku rodzin z dziećmi, gdzie o opinie na temat założenia rodziny zastępczej pytane są również biologiczne dzieci.

Formalności i wymagania – porady praktyczne

Jak zostać rodziną zastępczą, czyli jak wyglądają kolejne etapy? Kolejność może się różnić w zależności od ośrodków zajmujących się rodzinami zastępczymi w gminach.

• Etap I – składanie potrzebnych dokumentów
• Etap II – ocena warunków mieszkaniowych
• Etap III – rozmowy z psychologiem i pedagogiem
• Etap IV – szkolenie i kwalifikacja

Pierwszym etapem jest dostarczenie dokumentów zgodnych z wymogami. Kandydaci przede wszystkim proszeni są o przygotowanie dowodu osobistego, zaświadczenia lekarskiego (o zdolności do opieki nad dzieckiem), zaświadczenia o niekaralności czy zaświadczenia o zatrudnieniu bądź zeznania PIT za poprzedni rok. W przypadku małżeństw czy osób po rozwodzie obowiązkowe będzie doniesienie aktu małżeństwa lub wyroku rozwodowego. Różnice w koniecznych do załatwienia formalnościach mogą zależeć od rodzaju rodziny zastępczej.

Ocena warunków mieszkaniowych to nic innego jak sprawdzenie, czy dziecko będzie miało możliwość zaspokojenia codziennych potrzeb. Warunki bytowe i mieszkaniowe powinny pozwalać dziecku prawidłowy rozwój społeczny, emocjonalny oraz fizyczny i możliwości nauki czy spędzania czasu wolnego. Po pomyślnym przejściu przez etap II następują rozmowy ze specjalistami.

Spotkanie z pedagogiem i psychologiem daje szanse oceny kandydata jako przyszłego rodzica zastępczego. Motywacja i chęć zaangażowania się w opiekę nad dzieckiem to wymogi, które należy spełnić. Pozytywna decyzja psychologa i pedagoga dotycząca predyspozycji kandydata na rodzica zastępczego będzie kluczowa, by móc przejść do etapu IV. Na sam koniec całego procesu stania się rodziną zastępczą odbędzie się szkolenie (obowiązki rodziny zastępczej itd.) i kwalifikacja. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o prawie i przepisach.

Rodzina zastępcza, a adopcja – okiem prawnika

Z pewnością na myśl może przyjść pytanie, jaka jest zatem różnica między adopcją a rodziną zastępczą. Rodzice adopcyjni wypierają rodziców biologicznych i posiadają pełnie praw oraz obowiązków względem dziecka. Jest to decyzja na całe życie, ponieważ adopcja nie jest odwracalna. W przeciwieństwie do rodziny zastępczej rodzice adopcyjni nie otrzymują wsparcia finansowego i nie podlegają kontrolom. Rodzina adopcyjna staje się prawdziwą naturalną rodziną dziecka.

Rodzina zastępcza to przejściowa forma pomocy, która powstała na skutek niemożności zajmowania się dzieckiem przez rodziców biologicznych. Jeśli sytuacja by się unormowała i rodzice biologiczni mieliby zdolność opieki nad dzieckiem, to wraca ono do swojej biologicznej rodziny. Rodzina zastępcza to z pewnością lepszy wybór dla dziecka w sytuacji kryzysowej niż umieszczenie go w domu dziecka.