Opieka nad rodzicem - aspekty prawne, obowiązki, porady
Opieka nad rodzicem może okazać się dużym wyzwaniem dla dzieci. Niektóre osoby decydują się na pomoc w domu, inne korzystają z usług domów opieki. Co o takiej sytuacji mówi polskie prawo? Czy chora mama lub ojciec mogą domagać się alimentów od dziecka? Czy dziecku należy się zwolnienie na opiekę i zasiłek opiekuńczy na starszych rodziców? Poniżej omówimy najważniejsze aspekty prawne oraz obowiązki dzieci wobec rodzica.
Jeśli planujesz remont lub wykończenie wnętrz, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza zyskasz dostęp do najlepszych ofert.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Opieka nad rodzicem, a prawo. Czy istnieje podstawa prawna zobowiązująca do opieki nad mamą lub ojcem?
- Opieka nad rodzicem, czy należy się zwolnienie L4 i zasiłek opiekuńczy?
- Urlop opiekuńczy z powodu opieki nad chorym członkiem rodziny
- Opieka nad rodzicem a dziedziczenie ustawowe. Komu należy się spadek?
Opieka nad rodzicem, a prawo. Czy istnieje podstawa prawna zobowiązująca do opieki nad mamą lub ojcem?
Nie istnieje żadna podstawa prawna, która wymusza na dzieciach opiekę nad chorymi członkami rodziny (chorym ojcem lub starszą matką). O stosunkach rodzinnych traktuje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W artykule 87 ustawy znajdziemy zapis stwierdzający, że:
„Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie”.
Pod pojęciem wspierania należy rozumieć zarówno wsparcie duchowe, jak i materiale. Nie ma natomiast bezpośredniego zobowiązania dziecka do sprawowania opieki nad rodzicem. Co więcej, polskie prawo nie obejmuje żadnych podstaw prawnych ani sankcji, które mogłyby przymusić dziecko do opieki nad rodzicami.
O ile prawo nie przewiduje obowiązku opieki nad rodzicami, o tyle opieka ta ma zazwyczaj podstawy moralne. Opieka nad ojcem lub matką ma charakter dobrowolności i wynika z relacji rodzinnych. Co ważne, kodeks rodzinny i opiekuńczy może umożliwić rodzicom uzyskanie alimentów od dziecka. Traktuje o tym artykuł 128:
„Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.”
Dalsze regulacje obowiązku alimentacyjnego odnajdziemy w treści artykułu 129 oraz 130. W myśl artykułu 129 „§1. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.
§ 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym….
Art. 133. § 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.”
Jak wynika z powyższych zapisów, płatne świadczenie alimentacyjne należy się dzieciom lub uprawnionym, którzy znajdują się w niedostatku. Za niedostatek rodzica uznaje się brak środków do życia lub posiadanie środków, które nie starczają do samodzielnego utrzymania się rodziców.
Zatem rodzicom znajdującym się w niedostatku przysługuje świadczenie alimentacyjne od dziecka. Płatne, zasądzone przez sąd świadczenie alimentacyjne stanie się wtedy obowiązkowym świadczeniem na rzecz rodziców. Uchylanie się od świadczenia alimentacyjnego wiąże się z odpowiedzialnością karną. Podstawa prawna to w tym przypadku artykuł 209 kodeksu karnego, który otrzymał brzmienie:
„§ 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.”
Ważną informacją jest także to, opieka nad rodzicem nie jest czynnością wymaganą przez prawo. Jednak w przypadku rodziców umieszczonych w domu opieki społecznej, dzieci mogą być zobowiązane do opłacenia pobytu. Dzieje się tak w przypadku, gdy dochody rodzica nie pozwalają na opłacenie pobytu w placówce, a dziecko zostało zobligowane do pokrycia kosztów na mocy decyzji administracyjnej. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o prawie i przepisach.
Opieka nad rodzicem, czy należy się zwolnienie L4 i zasiłek opiekuńczy?
Przyjęło się, że zwolnienie z pracy przysługuje przy chorobie dziecka. W rzeczywistości jednak Kodeks Pracy umożliwia zwolnienie L4 na opiekę nad innymi członkami rodziny (np. nad współmałżonkiem, mamą lub chorym ojcem). Zwolnienie można wziąć na okres nie dłuższy niż 14 dni w roku. Liczba dni, na które przysługuje zwolnienie, jest niezależna od stopnia pokrewieństwa z chorym. Tyle samo dni przysługuje na zwolnienie z powodu choroby rodzica, jak i na zwolnienie z powodu choroby dziecka.
Co ważne, osoba opiekująca się chorymi członkami rodziny może wnioskować o płatne świadczenie. Jest to zasiłek opiekuńczy, który należy się w przypadku, gdy:
- Osoba opiekuje się zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 lub dzieckiem chorym, które posiada nie więcej niż 14 lat. W tym przypadku przysługuje do 60 dni płatnego zwolnienia lekarskiego.
- Osoba opiekuje się innym chorym członkiem rodziny (mamą, ojcem, współmałżonkiem) lub dzieckiem powyżej 14 roku życia. W tym przypadku przysługuje 14 dni zwolnienia lekarskiego.
Urlop opiekuńczy z powodu opieki nad chorym członkiem rodziny
Kodeks Pracy umożliwia uzyskanie urlopu opiekuńczego na opiekę nad członkiem rodziny. Prawo to dotyczy dziecka, a także osób dorosłych i starszych.
Prawo do urlopu opiekuńczego posiada każdy pracownik bez względu na czas trwania pracy oraz rodzaju stosunku pracy. Zasiłek opiekuńczy jest natomiast przeznaczony dla pracowników, którzy podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Kodeks pracy traktuje, że warunkiem jest nastanie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego w przypadku ubezpieczenia obowiązkowego lub 90 dni w przypadku ubezpieczenia na zasadzie dobrowolności.
Zarówno prawo do dni zwolnienia oraz zasiłku wiążą się z koniecznością uzyskania dokumentacji. Niezbędne jest lekarskie zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy ze względu na konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym krewnym. W dokumencie musi znajdować się informacja dotycząca tego, kto jest opiekunem osoby chorej. W celu uzyskania płatnego zasiłku opiekuńczego, trzeba także wypełnić wniosek Z-15B. Gotowy dokument (wniosek o zasiłek opiekuńczy) składa się we właściwym oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Na możliwość uzyskania zasiłku może wpłynąć treść artykułu 34 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W akcie prawnym czytamy:
„Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat”.
Opieka nad rodzicem a dziedziczenie ustawowe. Komu należy się spadek?
Dziedziczenie ustawowe jest podstawową formą podziału majątku (np. po zmarłych rodzicach). Samo dziedziczenie ustawowe następuje w przypadku, gdy zmarły nie ustanowił testamentu. Opieka nad rodzicem nie zmienia wysokości prawa do nabycia spadku. Dziedziczenie ustawowe uwzględnia jedynie powiązania rodzinne i wynikający z niego udział w dziedziczeniu majątku po rodzicach.
Opieka nad chorymi rodzicami powinna być sprawowana przez wszystkie dzieci. Jeśli chora mama lub ojciec byli pod opieką wyłącznie jednego dziecka, to może dochodzić swoich roszczeń w stosunku do rodzeństwa na drodze sądowej. Sprawowanie opieki wobec starszych rodziców i zwrot kosztów z tego tytułu może zostać przedmiotem odrębnego postępowania. Zwrot kosztów nad chorymi rodzicami (matką, ojcem) może zostać przyznany na mocy orzeczenia pozwu o zapłatę. Obowiązek alimentacyjny dotyczy wszystkich dzieci po równo. Jeśli tylko jedno dziecko podjęło się opieki starszych rodziców i jako jedyne ponosiło wydatki na utrzymanie, wówczas może domagać się zwrotu części kosztów od rodzeństwa.
Dziedziczenie ustawowe należy do innego postępowania, o czym świadczy wydana przez Sąd Najwyższy uchwała z dnia 7 sierpnia 1975 roku (sygn. akt III CZP 60/75) w której czytamy: „Nie należy do postępowania działowego dochodzenie pomiędzy współspadkobiercami innych roszczeń niż przewidziane w art. 686 Kodeksu Postępowania Cywilnego, a w szczególności roszczeń jednych spadkobierców przeciwko pozostałym spadkobiercom z tytułu zwrotu części kosztów poniesionych na leczenie i utrzymanie spadkodawcy oraz roztoczenie nad nim pieczy”.