Podział majątku krok po kroku - przepisy, przebieg sprawy, porady prawnika
Podział majątku jest kwestią, którą porusza się głównie przy sprawach rozwodowych. Związek małżeński, w którym nie podpisano rozdzielności, podlega zasadom wspólnej własności majątkowej. Jak wygląda podział majątku przy rozwodzie lub po śmierci współmałżonka? Czym właściwie jest wspólność małżeńska? Sprawdzamy aktualne przepisy.
Jeśli planujesz remont lub wykończenie wnętrz, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza zyskasz dostęp do najlepszych ofert.
Z tego artykułu dowiesz się:
Rozdzielność majątkowa a wspólność małżeńska
Podczas zawarcia aktu małżeństwa tworzy się ustawowa wspólność małżeńska, która oznacza wspólne gospodarowanie majątkiem. Młodzi małżonkowie mogą także zawrzeć specjalną umowę, w formie aktu notarialnego. Jest to tak zwana rozdzielność majątkowa, która ogranicza wspólność ustawową. Rozdzielność majątkowa to rozdział dorobku na określonych przed obydwie strony zasadach. Co ważne, rozdzielność majątkowa może zostać zawarta przed ślubem, a także w czasie trwania małżeństwa. Strony mogą dowolnie zmieniać, poszerzać i modyfikować wspólną umowę małżeńską. Rozdzielność majątkowa może być także rozwiązana. W tym przypadku tworzy się ustawowa wspólność małżeńska, która została uregulowana przez zapisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. W artykule 31 § 1 wspomnianej ustawy czytamy:
„Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.”
Zatem majątek małżeński składa się z dwóch części, majątku wspólnego oraz osobistego. Jest to istotne rozróżnienie, wpływające na podział majątku po rozwodzie. Kodeks rodzinny określa składowe majątku wspólnego. Według artykułu 31 § 2 do majątku wspólnego należą w szczególności:
- „Pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
- Dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
- Środki zgromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
- Kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875)”.
Artykuł 33 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego określa składowe majątku osobistego małżonków. Do majątku osobistego zalicza się w szczególności:
- „Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
- Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
- Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.
Wspólność małżeńska oznacza, że każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy, które wchodzą w skład majątku wspólnego. Małżonkowie mogą z nich dowolnie korzystać w takim samym zakresie. Wspólność małżeńska oznacza też, że żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Rozdzielność majątkowa w trakcie trwania małżeństwa może być jedynie wynikiem wspólnych ustaleń i zgodnej woli małżonków (np. podziały dóbr majątkowych na podstawie ustanowienia rozdzielności majątkowej, które można ustanowić bez rozwodu). Sprawdź także ten artykuł z wyliczeniami, ile kosztuje rozwód.
Rozdzielność majątkowa bez rozwodu
Jak już wiemy, w czasie trwania ustawowej wspólności małżeńskiej, małżonek nie może żądać podziału majątku wspólnego. Z uwagi na to można ustanowić rozdzielność majątkową, która odbywa się bez rozwodu. Rozdzielność majątkowa najczęściej posiada formę umowy bądź orzeczenia sądowego.
Ustanowiona rozdzielność majątkowa jest podstawą do dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Podział można zrobić na kilka sposobów. Najprostszym jest uzyskanie pełnej zgody pomiędzy stronami podziału. W tym przypadku podziały dóbr odbywają się poprzez umowę. W przypadku ruchomości wystarczy zwykła, pisemna umowa. Podział majątku w postaci nieruchomości powinien być dodatkowo poświadczony w postaci aktu notarialnego.
Rozdzielność majątkowa bez rozwodu może dotyczyć wszystkich dóbr wspólnych lub jedynie składowych majątku wspólnego. Proces rozdzielności można przeprowadzić przez zawarciem małżeństwa lub w jego trakcie. Rozwód nie jest konieczny do ustanowienia rozdzielności, a ustalone przez małżeństwo podziały obowiązują z chwilą podpisania stosownej umowy.
Rozwód i podział majątku
Podział majątku po rozwodzie może odbyć się w formie umowy lub sądownie. Druga opcja jest zazwyczaj bardziej skomplikowana i kosztowna. Orzeczony sądownie rozwód z podziałem majątku wspólnego wymaga pełnej procedury. Strona musi wnieść o dokonanie podziału majątku. Sama rozdzielność majątku może być połączona ze sprawą rozwodową lub stanowić odrębne postępowanie po rozwodzie.
Rozdzielność majątku po rozwodzie może odbyć się poprzez sporządzony polubownie dokument. Jest to prostsza droga, w której małżonkowie wpisują w dokumencie wszystkie składowe majątku oraz ustalone podziały. W przypadku nieruchomości wymaga się sporządzenia aktu notarialnego.
Wspólność małżeńska ustaje po rozwodzie. Oznacza to, że majątek wspólny jest dzielony po równo. Małżonek może także wygrać większą część majątku wspólnego po rozwodzie. Ustalenie wysokości udziałów w majątku wspólnym musi być przeprowadzone sądownie. Strona może wskazać swój zwiększony nakład pracy, który przyczynił się do powstania wspólności. Prawnik strony może wskazać trud wniesiony w wychowanie dzieci, pod uwagę bierze się także prowadzenie gospodarstwa domowego i wszystkie kwestie związane ze wspólnym gospodarstwem domowym. Prawnik strony wnoszącej o ustalenie nierównej wysokości udziałów w majątku wspólnym musi udowodnić podstawę do jej ustanowienia. W praktyce oznacza to, że rozwód będzie bardziej skomplikowany i czasochłonny. Aby wygrać taką rozprawę, często trzeba wskazywać dodatkowe dowody oraz powoływać świadków, którzy złożą zeznania przed sądem.
Po rozwodzie ustaje wspólność małżeńska, a części majątku wspólnego podlegają podziałowi. Unieważnienie ślubu kościelnego czy rozwód cywilny nie zmieniają stosunków między małżonkami, a ich wspólnymi dziećmi. Rozwód nie zmienia takich kwestii jak pochodzenie dzieci, władza rodzicielska czy obowiązek ponoszenia kosztów na utrzymanie i wychowywanie dzieci. Rozwód z podziałem majątku może wiązać się natomiast z nałożeniem na jedną ze stron obowiązku alimentacyjnego.
Sposoby podziału mieszkania po rozwodzie
Jak już wiemy, podział dóbr majątkowych można przeprowadzić bez rozwodu. Możemy zrobić to na drodze umowy pomiędzy małżonkami. W przypadku dóbr majątkowych w postaci nieruchomości konieczne jest także spisanie aktu notarialnego. Jednak co dzieje się z podziałem mieszkania po rozwodzie? Czy strona może sądownie wygrać pełne prawo do nieruchomości?
Ustanowiony sądownie rozwód z podziałem majątku najczęściej obejmuje równe prawa podziału. Małżonkowie dzielą dobra wspólne po równo, co oznacza podział nieruchomości po połowie. Dzieci nie biorą udziału w podziale, jednak ich obecność może wpłynąć na zwiększenie udziału w nieruchomości na rzecz jednej ze stron. Nierówny podział może być ustanowiony jedynie przy wystąpieniu wyjątkowych przesłanek (np. jeśli prawnik udowodni, że małżonek rażąco zaniedbywał potrzeby rodziny i dzieci).
W przypadku rozwodów z równym podziałem majątku, podziały można przeprowadzić na trzy sposoby. Pierwsze, co możemy zrobić to przyznać mieszkanie jednej ze stron. W tym przypadku jedna strona zyskuje pełne prawo do nieruchomości, jednak musi spłacić swojego współmałżonka. Sam proces spłaty można przeprowadzić na wiele sposobów. Najważniejsze jest uzyskanie porozumienia pomiędzy stronami (takie podziały majątku często wymagają mediacji). Małżonek może spłacać należność w ratach lub dokonać jednorazowej spłaty całej należności. Jeśli strony nie dojdą do porozumienia, podział można przeprowadzić sądownie.
Drugi przypadek to równy podział mieszkania pomiędzy małżonków. Taki podział może być stosowany w przypadku domów, które można podzielić na dwa niezależne lokale. W przypadku mieszkań jest to rzadko stosowane rozwiązanie, ze względu na brak możliwości wyodrębnienia samodzielnego lokalu.
Trzecie rozwiązanie to sprzedaż mieszkania lub zamiana mieszkań na mniejsze. Zarówno sprzedaż, jak i zamiana mieszkań na mniejsze daje możliwość spłacenia drugiej strony postępowania. Takim podziałem mogą być zainteresowani np. małżonkowie bez dzieci. Zamiana mieszkań może być ustalona przez strony postępowania. Jeśli małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia, wówczas sprzedaż mieszkania może być zasądzona sądownie. Dotyczy to sytuacji, w której żadna ze stron nie jest w stanie spłacić drugiej. Jest to sytuacja niekorzystna, bowiem sprzedaż następuje w toku postępowania egzekucyjnego. Kwota uzyskana ze sprzedaży może nie odzwierciedlać realnej wartości nieruchomości. Dlatego znacznie korzystniejszym rozwiązaniem są podziały na drodze kompromisu i ustaleń pomiędzy stronami postępowania.
Podział majątkowy po śmierci. Dziedziczenie ustawowe
Z podziałem majątkowym wiąże się także sytuacja śmierci członka rodziny. W przypadku braku testamentu stosuje się określone w prawie dziedziczenie ustawowe. Tego rodzaju podziały dóbr majątkowym są ściśle określone przepisami. Dziedziczenie ustawowe zapewnia pierwszeństwo dziedziczenia przez dzieci i małżonka.
Część spadku małżonka nie może być mniejsza niż ¼. W przypadku dzieci stosuje się podziały na zasadzie równości. Przykładowo, jeśli zmarły pozostawia po sobie trójkę dzieci, każde z nich dziedziczy po 1/3. W przypadku małżonka i trójki dzieci sytuacja wygląda następująco. Pozostały współmałżonek dziedziczy ¼ spadku, a dzieci pozostałe ¾ udziału w dobrach majątkowych.
Dziedziczenie ustawowe może także obejmować dalszych krewnych. Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, dziedziczyć może małżonek oraz rodzice. W przypadku braku krewnych, którzy zgodzą się przyjąć spadek, istnieje możliwość dziedziczenia przez gminę właściwą ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego.