Kiedy przycinać bukszpan? Praktyczny poradnik cięcia krok po kroku

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Stanisław KozłowskiDrukujUdostępnij

Formowanie bukszpanu, czyli starożytna ars topiaria

Bukszpan jako idealny krzew do ogrodu

Żaden krzew nie jest tak często odwiedzany przez ogrodnika z nożycami jak bukszpan właśnie. Niezwykła podatność na strzyżenie i podcinanie sprawia, że jest popularnym i ważnym elementem naszego ogrodu. Aby jednak uzyskać zaplanowaną formę krzewu i długo ją utrzymać, konieczne jest regularne i we właściwym czasie podcinanie części zielonych pędów. Formujące cięcie bukszpanu jest sztuką samą w sobie, wymaga spokojnej ręki i fachowej wiedzy. Ale w końcu to „ćwiczenie czyni mistrza”. Bukszpan pozostawiony bez przycinania wyrasta na duży i rozłożysty krzew albo drzewo. Znajduje swoje miejsce zarówno w ściśle zaplanowanych barokowych ogrodach, jak i w luźno urządzonych, zbliżonych do natury.

Sztuka formowania roślin w ogrodach ma tradycję liczoną w tysiącleciach. Egipskie malowidła, perskie miniatury i rzymskie freski przedstawiają formowane krzewy. Greckie słowo τόπος (tópos) oznaczające „teren, miejsce” stało się źródłem łacińskiego określenia topiarius = „ogrodnik artystyczny” i ars topiaria = „sztuka ogrodowa”. Także dzisiaj rośliny formowane w celach ozdobnych są nazywane po polsku „topiarami”.

Bukszpan odznacza się pewnymi cennymi właściwościami, pozwalającymi na jego artystyczne formowanie:

• Przycinanie bukszpanu umożliwia uzyskanie najróżniejszych form, które dosyć długo zachowują nadany kształt.
• Zaletę bukszpanu stanowi jego bardzo powolny wzrost.
• Krzew występuje w różnych gatunkach i odmianach.
• Bukszpan jest łatwo dostępny w większości szkółek i sklepów ogrodniczych.
• Stała i odpowiednia pielęgnacja zapewnia zdrowy i efektowny rozwój krzewu.

Jeśli szukasz więcej informacji, sprawdź także ten artykuł o możliwych chorobach bukszpanu.

Kiedy obcinać bukszpan? Terminy wykonania zabiegów

Przycinanie bukszpanu lepiej jest wykonywać częściej, ale w stopniu umiarkowanym. Poprzez silne cięcie bukszpanu wykonywane co kilka lat na pewno nie uda się go pięknie uformować. Dzięki częstemu strzyżeniu krzew otrzymuje gęsty, zwarty i zdrowy pokrój. Obok pojedynczo ulokowanych formowanych krzewów, można też bukszpan wykorzystać do tworzenia żywopłotów i obramowań.

Jeśli chodzi o terminy zabiegów i najlepszy czas na strzyżenie bukszpanu, trudno o jedną złotą radę, ponieważ może to zależeć bardzo od posadzonej odmiany. Bukszpan rośnie od początku bardzo wolno, a na dodatek w pierwszym roku po posadzeniu potrzebuje energii na ukorzenienie. Nowe przyrosty są więc tak skromne, że właściwie nie ma czego ciąć. Aby rozpocząć nadawanie bukszpanowi określonej formy, trzeba mieć do dyspozycji pewien nadmiar zielonej masy. Z tego powodu nowo posadzony egzemplarz krzewu lepiej jest zostawić w pierwszym roku w spokoju i dopiero w przyszłym sezonie chwycić za nożyce. Kiedy obcinać bukszpan? Chociaż właściwie nie ma ściśle określonych terminów, to jednak pewnych ram czasowych dobrze jest się trzymać:

• Cięcie wiosenne wykonuje się w kwietniu, a potem następne do września.
• Formowanie bukszpanu kończy się we wrześniu; później nie powinno się już przycinać.
• Nowe pędy rozwinięte po spóźnionym cięciu nie zdążą zdrewnieć przed zimą.

Cięcie wiosenne i letnie wykonuje się w dni bezdeszczowe. Skrócone pędy posiadają rany cięte sprzyjające łatwemu wnikaniu patogenów powodujących choroby. Wilgotność powietrza zwiększa dodatkowo ryzyko zakażenia. Skutkiem może być nieestetyczne obumieranie pędów bukszpanu. Także w gorące i słoneczne dni nie należy prowadzić przycinania bukszpanu. Odsłonięte nagle starsze liście nie są już przyzwyczajone do ostrego słońca i mogą ulec poparzeniu. Niebezpieczeństwo poparzenia istnieje również jesienią, kiedy temperatury są wprawdzie niższe, ale promieniowanie słoneczne nadal wysokie.

Częstotliwość przycinania bukszpanu, różnorodność odmian i możliwych form

Jedno strzyżenie bukszpanu w roku nie wystarczy

Odmiana krzewu, jakość i oczekiwana forma docelowa stanowią parametry, decydujące o kolejnych zabiegach podcinania bukszpanu. Nie ulega wątpliwości, że raz w roku każdy bukszpan powinien być przycięty. Jednak pewne przesłanki przemawiają za tym, aby częściej sięgać w roku po nożyce ogrodnicze.

• Formy geometryczne wymagają powtórnego przycinania.
• Lepsze wyniki dadzą trzy zabiegi.
• Młode krzewy muszą się najpierw odpowiednio rozgałęzić, a trzecie cięcie w roku pobudza je do tego działania.
• Bukszpanowe figury z wieloma detalami powinny mieć pędy często skracane; dobrym rytmem będzie zabieg co miesiąc.

Pierwsze cięcie w roku jest określane jako formujące, chociaż w zasadzie wszystkie służą utrzymaniu właściwej formy. Przede wszystkim trzeba dać bukszpanowi czas na utworzenie nowych pędów. Po nożyce sięga się w połowie pierwszej fazy wzrostu. Przypada to zwykle na okres od maja do połowy czerwca, chociaż zależy od rzeczywistego stanu rozwoju.

Drugie cięcie określa się jako pielęgnujące. Ponieważ opiera się jednak na pierwszym zabiegu, służy jednocześnie do dalszego formowania krzewu. Wykonuje się je najpóźniej na początku września, ale nie później. Z braku czasu lepiej jest całkowicie z niego zrezygnować.

Trzecie sięgnięcie po nożyce odbywa się w tak zwanym międzyczasie, między dwoma wyżej wymienionymi. Nie jest obowiązkowe, ale sprzyja rozgałęzianiu i poprawia kontury. Nie powinno się z tego rezygnować.

Rozmaite odmiany bukszpanu dają różne możliwości formowania

Gatunki i odmiany bukszpanu różnią się pod względem osiąganej wysokości, prędkości wzrostu, kształtu i koloru liści. Nie każda odmiana nadaje się do każdej planowanej formy. Na właściwości krzewu trzeba zwrócić uwagę już w momencie zakupu. Ważnym kryterium wyboru odmiany jest przyszła forma bukszpanu i jego wielkość.

• Mocno krzaczaste odmiany są szczególnie przydatne do przycinania w kulę.
• Wysokie odmiany nadają się na formowanie stożków i elipsoid.
• Na wysokie żywopłoty odpowiedni jest bukszpan wieczniezielony.
• Powoli rosnąca odmiana ‘Suffruticosa’ umożliwia uzyskanie niezwykłych kształtów.
• Odmiany ‘Handworthiensis’ i ‘Rotundifolia’ są idealne na przycinanie w kulę w małych ogrodach.

Granice artystycznego formowania bukszpanu

Jaką formę przyjmie ostatecznie krzew bukszpanu zależy tylko od fantazji ogrodnika. Może to być prosty w formie, prostokątny albo trapezowy w przekroju żywopłot. Przycinanie w kulę, elipsoidę, spiralę albo stożek pozwala tworzyć skomplikowane figury. Poza formami geometrycznymi możliwe są też topiary figuralne, przedstawiające zwierzęta i postacie.

Jeśli chodzi o formowanie bukszpanu, możliwości są prawie nieograniczone. Trzeba tylko mierzyć możliwości na zamiary. Prostopadłościenny żywopłot łatwo się udaje, a ewentualne błędy można prosto skorygować. Kompleksowe bryły i figury są znacznie trudniejsze do odtworzenia i nawet przycinanie w kulę nie każdemu ogrodnikowi-amatorowi musi się udać.