Rododendrony krok po kroku – wymagania, uprawa, pielęgnacja

Rododendron, różanecznik, azalia, a może alpejska róża?

Rododendron - nazwa, pochodzenie i odrobina systematyki

Znane od wieków rośliny, cenione powszechnie za swoją urodę albo właściwości lecznicze i użytkowe, posiadają często dziesiątki różnych nazw lokalnych, ludowych i zwyczajowych. Jeśli dodamy do tej różnorodności określeń spotykany wpływ etymologii ludowej, to identyfikacja konkretnej rośliny na podstawie nazwy może być niezwykle trudna.  Błędne oznaczenie rośliny ozdobnej w ogrodzie może czasem wywołać zdziwienie sąsiadów, a co najwyżej drobną kompromitację właściciela, gorzej, jeśli ktoś uwierzy niesprawdzonym źródłom i pomyli roślinę leczniczą z trującą.

Ponieważ sprawa dotyczy nie tylko rododendrona, ale wszystkich prezentowanych przez nas roślin, krótkie uporządkowanie pojęć może być pożyteczne. Tak jak każdego z nas jednoznacznie identyfikuje numer PESEL, tak każdy gatunek rośliny posiada niepowtarzalną kombinację nazwy rodzajowej i epitetu gatunkowego. Dokładniej mówiąc, pierwszy człon jest rzeczownikiem, a drugi występuje zwykle w formie przymiotnikowej. Na ten genialny pomysł nazewnictwa dwuimiennego (binominalnego) wpadł szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w XVIII wieku. Naukowe nazwy roślin, powszechnie obowiązujące, są nazwami łacińskimi.

Gatunki roślin spokrewnione ze sobą należą do wspólnego rodzaju, a z kolei rodzaje są grupowane w rodziny. Ponieważ w ramach gatunku zdarzają się pewne powtarzające się odchylenia od wzorca u dużej liczby osobników, tworzą one odmiany albo formy. Sprawę „komplikuje” zdolność roślin do tworzenia międzygatunkowych mieszańców (w nazwie oznacza się je znakiem mnożenia „x”), a jeszcze bardziej twórcze działanie ogrodników, którzy wyhodowali nieskończoną liczbę odmian hodowlanych, czyli kultywarów. Różnica między odmianą botaniczną i kultywarem polega na tym, że odmiana powstaje naturalnie w przyrodzie, natomiast kultywar jest skutkiem wielu lat żmudnej selekcji, która doprowadza do uzyskania określonych cech rośliny. Charakterystyczną cechą odmian uprawnych (kultywarów) jest konieczność rozmnażania wegetatywnego, jako że z nasion powstaną rośliny przypominające swoich pierwotnych przodków, bez dziedziczenia efektownych cech rodziców (jeśli w ogóle wytworzą nasiona).

Tym bardzo skrótowym i oczywiście niekompletnym wyjaśnieniem chcemy zwrócić uwagę na prawidłowe używanie określeń botanicznych. Wymienne stosowanie bez zastanowienia i traktowanie jak synonimów pojęć: „gatunek”, „rodzaj”, odmiana” jest nie do przyjęcia.

Rododendron (Rhododendron L.) jest rodzajem botanicznym roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae), do którego należy – według The Plant List – ponad 740 gatunków. Nawiasem mówiąc do rodziny wrzosowatych należą nie tylko krzewinki i krzewy ozdobne, ale też borówki, żurawina i bażyna. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów rhodon = „róża” i dendron = „drzewo”. Ojczyzną licznych gatunków rododendrona są głownie obszary Azji (w mniejszym stopniu obu Ameryk i Europy) od morskich wybrzeży do gór wysokich i od tropikalnych lasów deszczowych do subpolarnej tundry. W uprawie występuje ogromna liczba mieszańców i niezliczone odmiany uprawne. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także ten artykuł, jak i kiedy sadzić rododendrony.

Rododendron – różne nazwy tej samej rośliny

Parafrazując Szekspira można powiedzieć, że „to co zwiemy rododendronem, pod inną nazwą równie pięknie by kwitło”. Botanika, jak każda nauka, korzysta z nowoczesnych możliwości, weryfikuje pewne ustalenia, dokonuje przegrupowań w obrębie uznawanych przez lata rodzin i rodzajów.

Gatunki z rodziny wrzosowatych o liściach miękkich, lekko owłosionych, zrzucające liście na zimę i nieodporne na mróz były zaliczane do rodzaju Azalea. Gatunki zimozielone o skórzastych liściach tworzyły rodzaj Rhododendron. Zgodnie z obowiązującymi dzisiaj zasadami jedne i drugie należą do jednego rodzaju botanicznego o nazwie Rhododendron, czyli po polsku różanecznik.

Chociaż azalia i różanecznik znaczy pod względem botanicznym to samo, co rododendron, można oczywiście, pamiętając o nazwach botanicznych używać niezobowiązująco dawnych nazw. Na przykład liczne odmiany różanecznika Simsa (Rhododendron simsii) nadal mogą występować jako azalia indyjska, a różanecznik japoński (Rhododendron molle) jako azalia japońska.

Sadzenie rododendrona, uprawa i pielęgnacja

Wygląd i sadzenie rododendrona w ogrodzie i na balkonie

Gatunki i odmiany różanecznika rosną z reguły bardzo powoli, jako krzewy ozdobne w ogrodzie osiągają do 4-5 m wysokości, podczas gdy w uprawie doniczkowej dorastają do 25-50 cm. Gatunki i odmiany różanecznika określane jako azalia, mają początkowo luźny pokrój, który z czasem się zagęszcza. Pozostałe mają stale zwarty pokrój. Istotną cechą rododendronów jest ich długowieczność; mogą być ozdobą ogrodu nawet przez kilkadziesiąt lat. Ceny rododendronów, co też nie jest bez znaczenia, nie należą do szczególnie wysokich.

Liście mają duże, skórzaste, u góry ciemnozielone, od spodu zaś szarozielone z widocznymi wyraźnie nerwami. Różanecznik-azalia ogrodowa ma natomiast liście mniejsze, wąskoeliptyczne, które na zimę przebarwiają się i opadają. Kwiat rododendrona jest prawie grzbiecisty.

Niezwykle obficie rozwijające się kwiaty są zebrane w baldachogrona na szczytach pędów. Rododendron-azalia ogrodowa rozwija kwiaty przed rozwojem liści. Liczne odmiany różanecznika oraz hybrydy wykazują nawet większą paletę barw niż róże, ponieważ zawiera ona również błękit (na przykład różanecznik gęsty (Rhododendron impeditum).

Rododendron, różanecznik, azalia w uprawie w ogrodzie i na balkonie

1. Stanowisko odpowiednie dla rododendronów

Aby w ogrodzie dobrze się czuł i rozwijał, sadzenie rododendrona wymaga znalezienia takiego miejsca, które możliwie wiernie przypomina jego ojczyste lasy. Większość tych roślin nie lubi ani palącego słońca, ani zbyt dużego zacienienia.

• Prawie wszystkie gatunki i odmiany różanecznika dobrze rosną w jasnym półcieniu.
• Istnieją również gatunki i odmiany odpowiednie na miejsca całkiem słoneczne. Należą do nich hybrydy jakuszimańskie.
• Korzystne jest stanowisko mało wystawione na wiatr, aby gleba szybko nie wysychała i wilgotność powietrza pozostawała na odpowiednim poziomie.
• Dla tych wspaniałych kwiatowych roślin dobrym towarzystwem mogą być sosny rzucające cień. Ich luźne iglaste korony przepuszczają dużo światła, a głębokie, palowe korzenie nie stanowią konkurencji dla płaskiego systemu korzeniowego rododendronów. Z braku sosen można wykorzystać też dęby, cisy i drzewa owocowe. Nie nadają się natomiast do zacieniania krzewów różanecznika wierzby, brzozy, lipy i klony.

2. Ziemia do rododendronów

Najważniejszą sprawą w uprawie tych roślin jest kwaśny odczyn substratu. Stopień zakwaszenia można regulować w różny sposób, m. in. przez dodatek do gleby torfu. Pomocna może być też dostępna w sprzedaży ziemia do rododendronów. Cena opakowania 20 l wynosi ok. 12 zł, a cena całej palety (60 opakowań) ok. 700 zł. Taka ziemia obniża wartość pH podłoża, które powinno być:

• koniecznie o odczynie kwaśnym,
• próchniczne, luźne i przepuszczalne, aby dostarczać dużo tlenu,
• przepuszczalne dla nadmiaru wody,
• o wartości pH od 4,2 do 5,5,
• o równomiernej wilgotności bez przesuszania,
• bez dużej zawartości gliny, która jest zbyt ciężka dla delikatnych korzeni.

Jeśli warunki glebowe w ogrodzie są dla normalnych rododendronów szczególnie niekorzystne, można sięgnąć po specjalne, wyhodowane przez niemiecką firmę INKARHO GmbH, różaneczniki tolerujące wapienne podłoże (pH 6,0-7,0).

3. Kalendarz ogrodnika

Sadzenie rododendrona najlepiej jest przeprowadzić w okresie między końcem marca i początkiem maja. W tym okresie ważne jest oczywiście regularne i wystarczające zaopatrzenie roślin w wodę. Kalendarz ogrodnika rododendronów wygląda następująco:

• Wiosna – koniec marca do początku maja.
• Jesień – początek września do połowy listopada.
• Różaneczniki w doniczkach, z zakrytym systemem korzeniowym, można sadzić przez cały rok, jeśli tylko nie ma mrozu.

4. Podlewanie rododendronów

Bezpośrednio po posadzeniu należy zwracać uwagę na regularne podlewanie rośliny. Rododendron potrzebuje równomiernie wilgotnego podłoża, ale nie znosi zastoju wody. Szczególnie w okresie skąpych opadów deszczu należy zadbać, aby krzew o płaskim systemie korzeniowym miał stale dostęp do wody. Zwinięte liście różanecznika są wyraźną oznaką braku wilgoci. Podczas suchej zimy również należy uważnie obserwować zimozielone krzewy i podlewać je w dni bez mrozu.

5. Nawóz do rododendronów

Dla zdrowych krzewów o ciemnozielonych liściach i bujnych kwiatach ważne jest optymalne zaopatrzenie w składniki pokarmowe. Odpowiedni dla płaskich korzeni nawóz do rododendronów musi być łatwo dostępny i podany na przełomie kwietnia i maja oraz lipca i sierpnia. W przypadku różanecznika należy z nawożeniem poczekać do okresu kwitnienia. W odróżnieniu od innych krzewów ozdobnych potrzebuje on dawki pożywienia nie przed kwitnieniem, ale po tym okresie.

6. Przycinanie rododendronów

Na optymalnym stanowisku różaneczniki rosną z natury harmonijnie i kompaktowo. Jeśli mają zbyt duże ocienienie, mogą wyrastać długie, cienkie pędy. Zasadniczo przycinanie rododendronów nie jest konieczne. Gdyby jednak ten wspaniały krzew wymagał poprawienia formy, można wykonać ten zabieg wczesną wiosną. Należy się jednak liczyć z możliwością, że ani w bieżącym roku, ani w następnym krzew nie będzie miał kwiatów.

7. Rozmnażanie rododendronów

Rozmnażanie karłowych gatunków i odmian różanecznika prowadzi się przeważnie z sadzonek pędowych, co jednak bez szklarni i odpowiedniego wyposażenia może być trudne. Z kolei hybrydy wielkokwiatowe oraz jakuszimańskie są szczepione na odpowiednich podkładkach. Dla ogrodników-amatorów najprostszą metodą jest rozmnażanie rododendronów przez odkłady pędów. Ceny rododendronów gotowych do sadzenia wynoszą około 25 zł za sztukę.